Šest odsto rasta – preduslov za ulazak u EU

Ekonomije zemalja Zapadnog Balkana morale bi godišnje da rastu za najmanje šest odsto kako bi krajem četvrte decenije ovog vijeka dostigle prosek Evropske unije, kaže se u analizi Svjetske banke. Nakon decenije bez rasta, danas stopa iznosi jedva tri odsto godišnje. Tako se ne može dostići ujednačenje ekonomija koje je, međutim, neophodno za jačanje demokratije i pravne države – a to je uslov za pristup EU. Umjesto toga produbljuje se jaz u životnom standardu u odnosu na zapadnu Evropu što zemlje Zapadnog Balkana čini još podložnijim populizmu, nacionalizmu i drugim antievropskim strujanjima.

Ne može se retorički uljepšati izostanak uspjeha politike proširenja EU iako u Briselu podsjećaju da su nedavno otvorena nova poglavlja u pristupnim pregovorima sa Crnom gorom i Srbijom te da se u okviru „Berlinskog procesa" u Trstu 12. jula održava četvrti samit vodećih država EU sa pristupnim kandidatima. Mnogi ljudi u regionu vjeruju da im EU poklanja pažnju samo kada se Zapadni Balkan uočava kao krizno žarište koje skriva rizike za EU: kao koridor za migracije, leglo organizovanog kriminala, utočište islamističkih nasilnika ili sporedna arena sukobljavanja Zapada sa Moskvom.

Vašingtonski konsenzus ne koristi Balkanu

Pri tome su zemlje Zapadnog Balkana u suštini sprovele temeljne reforme koje su u sklopu takozvanog Vašingtonskog konsenzusa tražile EU, Svjetska banka i Međunarodni monetarni fond: otvorile su tržišta za EU, privatizovale i liberalizovale privredu i drže se politike štednje koja je od njih zahtjevana. Cilj Konsenzusa je da reforme – u sadejstvu sa postepenim prilagođavanjem zakonodavnog okvira i političkim smjernicama i aktivnostima EU – dovedu do nastanka tržišnih privreda i političke osposobljenosti za članstvo u EU.

I zaista, „nevidljiva ruka tržišta" je osjetna, ali ne onako kako je to predviđeno u uputstvima za tranziciju. Na mnogim mjestima nepotizam i neefikasna javna uprava sprečavaju prilagođavanje političkom i ekonomskom okruženju u Evropi. Sveti se promašena politika privatizacije iz devedesetih godina tokom kojih je društvena svojina najprije nacionalizovana da bi na posljetku završila u rukama takozvanih „tajkuna", malobrojnih i po pravilu politički umreženih. Od tada traje pljačka nacionalnih ekonomija – tekuća suđenja oko mega-holdinga „Agrokora" u Hrvatskoj i „Delte" u Srbiji su tek dva najpoznatija primjera.

Međutim, glavna prepreka je struktura ekonomskih odnosa regiona sa jezgrom EU. Finansijski i trgovinski odnosi, geografski položaj i politička vezanost za EU odavno Zapadni Balkan čine faktičkim dijelom Unije – doduše bez prava glasa i uz brojne negativne posljedice. Ne može se uopšte govoriti o tome da region sustiže EU: industrije su nestale jer nisu mogle da izdrže konkurenciju iz EU; spoljni dug raste, nezaposlenost ostaje previsoka, maltene svaka druga osoba mlađa od 30 godina nema posao. Dalje se naduvavaju javni i uslužni sektor koji proizvode nizak višak vrijednosti. Uz to se nedovoljno investira, prije svega u obrazovanje, nauku i razvoj. Tako niti može da se proizvede dovoljno dobara i usluga koji bi mogli da se izvezu, niti da se održava postojeća infrastruktura poput autoputeva koji povezuju južne članice EU, Tursku i Srednji istok sa jezgrom EU. Mlađi, aktivni i bolje obrazovani ljudi su pod pritiskom da se iseljavaju u središne zemlje EU.

Spoljni dug uz sve svoje posljedice proizvod je deficita trgovinskog bilansa od ukupno 98 milijardi evra koji su ove male otvorene ekonomije nagomilale u razmijeni sa EU samo između 2005. i 2016. godine. Kako bi pokrile taj manjak, zemlje Zapadnog Balkana su se enormno zaduživale u inostranstvu – opet prije svega kod banaka u EU. One ionako kontrolišu najveći dio bankarskog sektora u regionu, tako da ne zarađuju samo na kreditima koje daju državama već i na privredi i stanovništvu.

U takvoj situaciji dalje evropske integracije ljudima u jugoistočnoj Evropi više ne djeluju kao izgledna perspektiva. Pogled na susjednu Grčku dodatno hrani njihove sumnje u to da li je model sadašnje EU pravi obrazac za njih.

Integracija Zapadnog Balkana može biti dobit za EU

Zemljama Zapadnog Balkana koje žele da pristupe EU hitno su neophodne razvojne perspektive i više javnih investicija, kako bi udvostručile godišnju stopu rasta na najmanje šest odsto. Stoga bi im što prije trebalo dati pristup strukturnim fondovima EU, dozvoliti učešće u mehanizmima finansijske stabilnosti EU i tretirati ih kao dio integracionog projekta EU u svakom drugom pogledu. U ekonomskom je interesu same EU da ovaj region postane atraktivniji za trgovinu i investicije te da srastu saobraćajne, energetske i digitalne mreže u jugoistočnoj Evropi. Time bi i migracioni pritisak iz ovog regiona popustio. Moguća politička dobit je očigledna: jačanje regionalne bezbjednosti u jugoistočnoj Evropi bi poboljšalo ugled EU u vremenima u kojima geopolitika ponovo dobija na značaju. Model demokratije koji propagira EU ponovo bi ojačao svoju privlačnost i time suzbio uticaj drugih aktera poput Rusije, Turske ili islamskih država – kao i nepredvidljive Trampove administracije.

S novim definisanjem politike EU prema jugoistočnoj Evropi mora se odmah započeti. Jer 2019. počinje novi „institucionalni" ciklus EU koji uključuje izbore za Evropski parlament, novu Evropsku komisiju i novi budžet EU. Izlazak Velike Britanije bi mogao da stvori prostor za aktivniju strukturnu i kohezionu politiku. Cilj 27 članica kluba treba da bude integracija Zapadnog Balkana. Uspjehom svog privrednog i socijalnog modela u tom regionu, EU bi dobila novi sjaj kao igrač koji strateški razmišlja i djeluje, akter koji je zaista sposoban da ujednači životne uslove u Evropi.

*Tobijas Flesenkemper vodi Balkanski projekat Međunarodnog centra za evropske studije (CIFE) u Nici. Dušan Reljić je šef briselske kancelarije njemačke Fondacije za nauku i politiku. Tekst je objavljen na stranici Fondacije (https://www.swp-berlin.org/en/point-of-view/eu-enlargement-a-six-percent-target-for-the-western-balkans/), a ovdje prenijet uz dozvolu Fondacije i autora.