Dobri ljudi u lošim vremenima

Impozantna zgrada unverziteta Humboldt je bila veoma dobro odabrano mjesto za  ovu konferenciju. Sveučilište na kome su studirali brojni poznati njemački filozofi, pisci i nobelovci, među njima i Karl Marx, je bilo domaćin ovog zasjedanja posvećenog međuetničkoj solidarnosti i transnacionalnoj saradnji u Jugoistočnoj  Evropi. U gradu koji je bio domaćin Berlinskog kongresa 1878, na kome su velike svjetske sile odlučivale o sudbini malih naroda na Balkanu.

Srbija i Crna Gora  su nakon njega postale nezavisne države, a Bosna i Hercegovina protektorat Austro-Ugarske  Monarhije.  Na tom području su vođeni krvavi balkanski ratovi, tu je počeo prvi svjetski rat, tu su vođeni prvi evropski ratovi nakon drugog svjetskog rata. Ovi zadnji na kraju 20. vijeka, pripadaju najbližoj, pa time i najbolnijoj prošlosti.

Popraviti imidž Jugoistočne Evrope potporom pozitivnih inicijativa

„Kada ovdje u Njemačkoj pomenete to područje, svi odmah misle na te njegove  crne, tragične strane", kaže jedna od pokretača ovog projekta, Katarina Berg. Katarina je rođena u Srbiji ,u Njemačkoj živi dvadeset godina i voditeljica je projekta za Srednju, Istočnu i Jugoistočnu Evropu njemačke  Savezne centrale za političku edukaciju. A ovaj projekat se želi upravo boriti protiv tog uvriježenog mišljenja  i dati platformu onima koji rade na pomirenju, objašnjava ona u pozdravnom govoru.  Projekat obuhvata tri dijela, tzv. tri mapiranja: istorije: digitalno predstavljanje hrabrih ljudi za vrijeme ratova u bivšoj Jugoslaviji, tzv. kreativnu laboratoriju privatnih prezentacija  povijesti te ove konferencije pod nazivom „Mapiranje sjećanja  dobre volje“ i  provodi se u saradnji sa katedrom za istoriju Jugoistočnu Evrope  Humboldt unverziteta. Njen profesor Hannes Grandits za DW objašnjava:“ Naravno da je važno diskutovati o prošlosti, no još važnija je budućnost. Mi želimo stvoriti i jačati  platformu za pomirenje, približavanje,  saradnju, razoriti te blokade. Ima toliko dobrih primjera, njih želimo promovirati i približiti ovdašnjoj, njemačkoj  javnosti“.

Etabliranje i prevladavanje povlačenja jedne tragične granice

Prvi panel konferencije bio je posvećen Istri. Borbi tadašnjih velikih država  podijeljenih na Centralne sile, kojima  su pripadale Njemačka, Austro-Ugarska i Italija do 1915. godine, i sila Antante , u kojoj su bile Velika Britanija, Francuska i Rusija  za njenu teritoriju. To je konkretno  borba Kraljevine Italije i Austro-Ugarske za prevlast u Trstu, Istri i Dalmaciji. Tu i tada se povlače granice ,koje igraju  veliku ulogu i nakon drugog svjetskog rata, izazivanjem  poznate Tršćanske krize.

Njene posljedice se očituju i do danas neriješenim sporom oko Piranskog zaliva između Slovenije i Hrvatske. O ovome su  diskutovali profesori Borut Klabjan i Jure Ramšak, te istoričarka, Urška Strle. Rezime: ove granice  srećom ne igraju danas veliku ulogu kao prije, jer su Italija, Slovenija i Hrvatska članice Evropske unije. Gradovi Gorizia i Nova Gorica sarađuju veoma uspješno a ove 2024. godine su bile  evropske prijestonice kulture.

 Građanska hrabrost protiv ratnog nasilja

Drugi panel izaziva veliku pažnju publike, njemačkih i internacionalnih  naučnih saradnika, istoričara, predstavnika organizacija koje se bave područjem Jugoistočne Evrope. Redovna profesorica odjeljenja za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu Dubravka Stojanović , hrvatska rediteljica i producentica  Dana Budisavljević i Igor Štiks, bih i hrvatski pisac i politički filozof, pričaju o  svojim ličnim iskustvima sa ratovima u bivšoj Jugoslaviji. Koliko su ona ovisna o okruženju u kojemu su odrasli, o svojoj borbi  protiv rata i nacionalizma. Dubravka Stojanović  ističe da je jedan od njenih najvećih  motiva onaj čisti ljudski ali i borba za očuvanje digniteta njene profesije. U Srbiji je zbog toga bila posmatrana kao izdajnik, priča. No, za svoj višegodišnji rad na pomirenju u Jugoistočnoj Evropi  je između ostalog odlikovana nagradom beogradskog Centra za mir.

Dana Budisavljević je autorica  filma „Dnevnik Diane Budisavljević“o humanitarki austrijskog porijekla koja je u drugom svjetskom ratu spasila 15.336 djece iz ustaških logora u drugom svjetskom ratu. Na filmu je radila skoro deset godina a film je dobio Veliku zlatnu  arenu na Pulskom filmskom festivalu 2019. godine .“ Teško je biti kritičan umjetnik u sopstvenoj zemlji, no njen i rad drugih koji se angažuju na pomirenju će nakon konfrontiranja sa ratnom prošlošću  idućim generacijama omogućiti budućnost bez novih ratova“, nada se Budisavljević.

Iz krvave prošlosti u bolju budućnost

 To je i nada Igora Šiksa. Sarajlija koji je ne samo  poznati pisac već i profesor, koji je između ostalog predavao u Edinburgu, Grazu, Ljubljani i Sarajevu a  trenutno živi i radi u Beogradu: „Naravno da se moramo obračunati sa tom crnom, krvavom prošlošću. No, moramo tražiti nove moralne smjernice, vratiti u sjećanje hrabre ljude koji su u datom trenutku imali snagu da ustanu protiv nasilja, spase susjeda po cijenu gubljenja sopstvenog života. O njima pričati mladim ljudima, a ne o nekakvim ratnim zločincima.  To je naš  dug njima i naš angažman  i za našu a  za mirniju i  bolju budućnost“ naše djece“, kaže Štiks.

I upravo to digitalno predstavljanje tih hrabrih ljudi, poput Titove unuke Svetlane Broz, Nedeljka i Štefice Galić iz Ljubuškog, te Srđana Aleksića iz Trebinja su bili važan dio ove konferencije . Na njoj se još  razgovaralo i o Sjevernoj Makedoniji, njenoj skoro 30-godišnjoj  borbi za približavanje Evropskoj uniji, njenim odnosima sa susjednom Grčkom, Albanijom i Kosovom. Na kraju večeri je prikazan film „Čovjek koji nije mogao šutjeti“, koji je ove godine dobio Zlatnu palmu za kratkometražni film na filmskom festivalu u Kanu. Film o zločinu u Štrpcu kada je paravojna postrojba Beli orlovi ubila 24 bošnjačka muslimana, a Hrvat Tomo Buzov se jedini suprotstavio napadačima i to platio sopstvenim životom.  Nakon projekcije je hrvatska spisateljica i prevoditeljica Ivana Sajko  o ovom potresnom filmu i hrabrim ljudima razgovarala sa Danom Budisavljević.

Ovakvi susreti su, slažu se svi učesnici konferencije, kroz povratak u tamnu prošlost i suočavanje s njom, velika  nada za bolju, svjetliju  budućnost .