Evropu spašava samo skok unaprijed

U novembru 2011. godine je Radoslav Sikorski, tada poljski šef diplomatije, izrekao nešto što su svi pažljivo slušali. U poznatom berlinskom govoru rekao je da u evropskoj politici ima veći strah od njemačkog nečinjenja nego od njemačkog pritiska. Sedam godina kasnije, usred borbe za preživljavanje ujedinjene Evrope, riječi Sikorskog dobijaju na značaju.

Vjerujem da održanje evropskog jedinstva i jačanje Evropske unije treba da budu među najvažnijim zadacima četvrtog kabineta Angele Merkel. Njemačko oklijevanje, ako se nastavi, može imati samo negativne posljedice.

Nacional-konzervativna vlada u Poljskoj se svakako ne bi saglasila sa ovom ocjenom. Moja se zemlja krupnim koracima udaljava od Evrope od kada je na vlast došla stranka Pravo i pravda. Na djelu je konsekventni proces rezanja nezavisnosti pravosuđa, slobode štampe, građanskih prava. Takva vlada nema interesa za jačanje Evrope i sve će uraditi da to jačanje spriječi.

Cilj nacional-konzervativaca je da se EU smanji na zajednicu suverenih država. Uloga evropskih institucija bi, po njihovom, trebalo da bude manja, toliko manja da Brisel ubuduće ne može da se bavi povredama principa pravne države u članicama EU. Ukratko – ne miješajte se u naše stvari!

Nije Poljska jedina u kojoj ovakva predstava Evrope ima prođu. Mađarski moćnik Viktor Orban dijeli taj stav. Političari u Rumuniji i Bugarskoj, više puta opominjani iz Brisela zbog korupcije i povreda vladavine prava, voljeli bi da se oslobode nadzora EU. Nema sumnje da je Češka sljedeća zemlja koja će okrenuti leđa Evropi – to se vidi iz izjava predsjednika Miloša Zemana koji bi da medije stavi na povodac po ugledu na Poljsku.

Kada je Sikoriski u jesen 2011. Nijemcima predbacio nečinjenje, bio je to provokativni način da se Berlin ohrabri na više angažmana u Evropi. Ta je izjava tada bila važna jer je bitan političar iz zemlje koja je toliko propatila od Nijemaca tokom Drugog svjetskog rata pokazao da istočni susjed više nema straha od Njemačke i Nijemaca. Riječi Sikorskog su s pravom viđene kao dokaz konačnog prevazilaženja podjele na Zapad i Istok.

Ipak, nacionalno motivisani populizam na istoku Evrope znači da se vraćaju stare podjele. Jedan dio kontinenta, sa Poljskom na čelu, svojom politikom predstavlja sve oštriji kontrast evropskim vrijednostima. Na to dolazi podgrijavanje stare teze na zapadu Evrope da je prijem Poljske, Mađarske ili Bugarske bio loša ili makar preuranjena odluka.

Dio prijedloga francuskog predsjednika Emanuela Makrona za reformu EU može biti shvaćen kao pokušaj stvaranja elitnog kluba unutar Unije. Van tog kluba bi ostali recimo svi oni koji još nisu uveli evro kao valutu.

Populizmi cvjetaju jer je Evropa previše slaba. Nije bila u stanju da izađe na kraj sa migrantskom krizom niti da nametne respekt za evropske vrijednosti u istočnim članicama. Jedino je rješenje da se Evropa vidno ojača. Taj poduhvat ne može uspjeti bez učešća Nijemaca.

Angela Merkel ne smije dopustiti da jaz postane još dublji. Sada se traži diplomatsko umijeće kancelarke kako bi se zapadne komšije ubijedile da Evropi trebaju oba plućna krila, da bi zajednica bila slabija bez recimo Poljske.

Ali Varšavi mora konačno jasno i javno biti rečeno da razgradnja demokratije samo šteti zemlji. Ako Varšava ostane pri poluautoritarnom stilu, kancelarka mora naći hrabrost da to zauzda. EU mora da povuče ručnu kočnicu. Tolerisanje poljskog prezira prema konsenzusima zajednice već sada šteti cijeloj zajednici. Ako Poljska to ne shvata, moraće da trpi posljedice.

Skretanje Poljske sa demokratske staze daleko je od jedinog problema Evrope. Nakon šokantnog glasanja za Bregzit djeluje da je jedini spas skok unaprijed. Evropska integracija se mora produbiti. Angela Merkel u svom posljednjem mandatu mora da se dohvati ove teme.

Paradoksalno, uslovi nisu tako loši. Pritisak na Evropu raste sa svih strana, Donald Tramp nam prijeti carinskim ratom, Vladimir Putin raketama i tenkovima, svemu se pridružuje i Redžep Erdogan. Baš pod takvim pritiskom može nastati nešto dobro – pod uslovom da Angela Merkel nađe hrabrosti. Kao što reče Sikorski – plašiti se treba jedino njemačkog nečinjenja.

*Bartoš T. Vjelinski je novinar iz Varšave, urednik spoljnopolitičke rubrike lista Gazeta viborča, najznačajnijeg lista u Poljskoj. Tekst je dio naše subotnje serije Moja Evropa.

Čitajte nas i preko DW-aplikacije za Android