Neriješeni problemi Španije

Kada je njemačka kancelarka Angela Merkel prije dvije godine posjetila Španiju, pozicije su bile jasne. Ekonomska moć Španije bila je oslabljena za jednu šestinu, a svaki četvrti stanovnik bio je bez posla. Kancelarka je tom prilikom istakla neophodnost opsežnih mjera štednje i reformi. Za medije i većinu Španaca, Merkelova je tada bila „zlotvor“, prisjeća se Jirgen Donges.

Taj penzionisani profesor univerziteta u Kelnu u tada je veliki dio vremena provodio u Španiji, gdje je rođen i odakle mu dolazi i supruga. Često je pisao o problemima španske privrede. Član je španske Kraljevske akademije za privredu i finansije. Otvoreno neprijateljstvo sa kojim je Merkelova tada dočekana ga je šokiralo, kaže Donges za Dojče vele. Ne samo zato što su tradicionalno „odnosi između Španije i Njemačke zapravo uvijek bili veoma dobri“, već prije svega zato što su njemačku kancelarku, prema njegovom mišljenju, Španci nepravedno optužili. „Razlog za takvu fobiju prema Merkelovoj i Njemačkoj jeste taj da su mnogi Španci morali da nauče da se prilagode novoj situaciji, nakon što su deset do petnaest godina živjeli iznad svojih mogućnosti. Tražili su krivca i pronašli ga u inostranstvu.“

Samouvjereni ili samozadovoljni?

Od tada se mnogo toga dogodilo. Uprkos oštrom protivljenju sindikata, španska vlada srezala je svoje izdatke, otpustila mnoge državne službenike i započela reformu radnog tržišta. Uspio je da se zaustavi dalji privredni pad. Između aprila i juna španski bruto nacionalni proizvod povećao se za 0,6 procenata i to u vrijeme kada je u eurozoni stagnirao, a u Njemačkoj čak bio u padu. Za špansku vladu to je razlog više da njemačku kancelarku ovoga puta primi samouvjerenije.

Ekonomista Donges, koji se trenutno nalazi u Madridu, primjećuje i izvesnu dozu „samozadovoljstva“. „To je primetno i u medijima. Sada je odjednom Španija velika lokomotiva eurozone, a drugima je loše. Postoji čak i doza zadovoljstva jer sada Njemci imaju svojih problema.”

Uoči predstojećih izbora, španska vlada nastoji da širi dobro raspoloženje, primjećuje Donges. Međutim, još uvijek nema razloga da se prekine se oštrim mjerama štednje i provođenjem reformi. Radno tržište i dalje mora da se liberalizuje, a proizvodnja poveća. U suprotnom, na međunarodnom tržištu Španija nema šanse. „Svima sa kojima se susrećem kažem: „Držite se kursa reformi, to je veoma važno.“

Pedeset godina velike nezaposlenosti?

S druge strane, ekonomista Hajner Flasbek smatra da je „Španija zemlja koja je proteklih godina najdrastičnije smanjivala plate“. Do 2012. godine Flasbek je bio glavni ekonomista Konferencije Ujedinjenih nacija o trgovini i razvoju (UNCTAD). „Plate su u međuvremenu za oko 15-20 procenata manje nego što su bile. Sa takvim nivoom naravno da nema ozbiljne domaće potražnje.“

Bez kupovne moći španska privreda se ne može oživjeti, kaže Flasbek. Stoga najnoviji podaci o rastu španske privrede i laganom poboljšanju na tržištu rada uopšte nemaju veliki značaj. „Ako se istim tempom nastavi, potrajaće oko 50 godina, dok Španci ponovo ne budu imali normalnu nezaposlenost.“

Ni preporuke liberalnih ekonomista poput Dongesa, koji rješenje vide u izvozu, za Flasbeka nisu dovoljne. „Sve zemlje ovoga svijeta žele da izvoze. To je borba za tržišni udio, u kojoj jedni smanjuju vrijednost svoje valute, a drugi smanjuju plate.“ Već tridesetih godina prošlog vijeka se vidjelo da to neće funkcionisati, objašnjava Flasbek.

Još veće zaduženje?

Ekonomisti ljevičari kao što je Flasbek, ili američki ekonomista, nobelovac Pol Krugman, zato smatraju da bi trebalo ojačati potražnju kako bi privreda ponovo dobila zamah: kroz veće zarade ili vladine investicione programe. To je još uvijek bolje nego slabu privredu sa visokom stopom nezaposlenosti dodatno uništavati mjerama štednje.“

Španski dugovi, koji su do izbijanja finansijske krize uvijek bili mali, zbog kredita banaka u međuvremenu iznose skoro sto odsto godišnjeg privrednog učinka. „Neko mora da pravi dugove. Uvijek se radi o tome ko pravi dugove, a ne o tome da li su dugovi napravljeni”, kaže Flasbek. Na kraju krajeva, nasuprot svakom štediši stoji jedan dužnik.

Kada kompanije ne preuzimaju dugove da bi investirale i kada privatna domaćinstva zbog krize pokušavaju novac da sačuvaju kod sebe, država mora da interveniše. „Zato ne može tek tako da se kaže: država već ima sto odsto dugova i ne može da pravi nove.“

Demokratija u opasnosti?

Pozive na nova zaduživanja, liberalni ekonomisti poput Jirgena Dongesa ocjenjuju kao apsurdne. Prema njihovom mišljenju, to šteti konkurentnosti. Flasbek najveću opasnost vidi na drugoj strani. Ukoliko se ekonomska politika u Evropi ne promijeni, demokratija je ugrožena. „Demokratije ne mogu baš sve udarce da izdrže“, kaže Flasbek. „Kada su ljudi očajni, počinju da glasaju za lude stranke i tada bi Evropa mogla da se raspadne.“

Na evropskim izborima u maju dvije velike španske narodne stranke suočile su se sa velikim gubicima. Po prvi put u istoriji, zajedno su osvojile manje od polovine glasova. Drugi, možda mnogo važniji izbori predstoje 9. novembra. Vlada Katalonije, privredno najjačeg dijela Španije, tada će svojim građanima ponuditi da se izjasne o tome da li bi Katalonija trebalo da se otcijepi od Španije i postane nezavisna.