Od Jevreja ostali samo grobovi - i uspomene

„Sjećam se Rafe Pape, i njegova tri sina.“, govori hadžija Asif Junuzović (86) pričajući o Jevrejima iz Gračanice sa kojima se nekada družio i sarađivao. „Pošteni trgovci, lijepe naravi, poštovali su muslimane. Nikada nisu hodali po kafanama, otmeni, pristojni, svoj su posao radili, nisu imali nikakve organizacije ovdje...“

Sličnih priča ima svaki bosanskohercegovački gradić. Međutim, rijetkost je da i danas tamo živi neki Isak, Moša, Isidor. Ipak, i danas su velika tema u Bosni i Hercegovini.

Došli kao gosti, prihvaćeni kao svoji

„Početkom 16. stoljeća protjerani su iz Španije i našli utočište u okvirima Osmanskog carstva koje je bilo puno tolerantnije prema njima u odnosu na tadašnju Zapadnu Evropu koja ih je progonila i protjerivala“, govori autor rada „Stradanje Jevreja“ dr. Omer Hamzić.

„Oni su našli svoje mjesto i u BiH, njenim gradovima, tu su osnivali svoje naseobine i kolonije i dobro su se snalazili u privrednom i društvenom životu. Nesumnjivo su ostavili traga u svim životnim sferama.“, kaže Hamzić

Od tih, „španskih vremena“ do danas – nikada nije bilo manje Jevreja u Bosni i Hercegovini, ističe jevrejski novinar i publicista Eli Tauber.

„Danas ovdje živi između hiljadu i hiljadu sto Jevreja. Najveći dio u Sarajevu, oko 700, a ostali su u Tuzli, Banja Luci, Zenici i Mostaru. Organizovani su u zajednicu Jevrejskih opština BiH, i to je jedna za sada dosta „labava“ organizacija jer je novijeg datuma. Naime, došlo je do raspada Saveza jevrejskih opština Jugoslavije. Glavni nosilac konsolidacije je Jevrejska Opština u Sarajevu zajedno sa kulturnim i humanitarnim društvom La Benevolencija.“

"Kad nema živih, da obiđemo barem mrtve"

„Mladi iz udruženja „Anea“ znali su da u svom gradu nemaju ni jednog sugrađanina Jevreja, i baš to je bio razlog za odluku da se uredi zapušteno jevrejsko groblje.“, govori Alisa Duraković. Almir Kuduzović (27) priča kako su dobili informaciju da trideset godina niko nije ništa radio, o tome se pričalo u komšiluku i tako su odlučili sanirati ovo groblje. Erhad Brkić (27) smatra da je ovo jako bitno za imidž Gračanice i BiH kao demokratske sredine. Jedanaest nadgrobnih spomenika sada se lijepo vidi.

Jevreji su ostavili veliki pečat u istopriji ovdašnje književnosti, slikarstva, ali i privrede tvrdi Omer Hamzić.

„Prisjetimo se samo Isaka Samokovlije, svi ga doživljavamo kao svog. Ni u kom slučaju Jevreji, bez obzira na mali broj, nisu marginalizovani.“

Bosanskohercegovački "pravednici"

Ni velike svjetske turbulencije nisu mogle narušiti odnose sa komšijama u Drugom svjetskom ratu. One „nejevreje“ koji su svoje komšije Jevreje spašavali i zbog toga rizikovali svoje živote Muzej holokausta Jad Vašem nagrađuje medaljom pravednika.

„Prema našim dosadašnjim istraživanjima medalja pravednika je dodijeljena za 47 osoba iz BiH, a najnovija istraživanja pokazuju da je još 60 ljudi kandidovano za tu titulu.“, ističe Tauber.

Ne treba zaboraviti ni svetu knjigu, sarajevsku "Hagadu", koja je ostala sačuvana uprkos tome što su je nacisti tokom Drugog svjetskog rata tražili kako bi je uništili.

"Hagada" je ostala kao jedan od najvrjednijih kulturnih spomenika u BiH, ali - ljudi nema. Jevreji su u velikom broju odselili za Izrael, ili tamo gdje po njihovom mišljenju život ima ljepši izgled, a komšije s kojima su generacijama dijelili dobro i zlo, ostaju sa sjećanjima koja polako blijede.

Autor: Mirsad Čamdžić

Odg. urednik: Azer Slanjankić