Αντιπολεμική παράσταση με Ρεμάρκ και Μυριβήλη

Στη σκηνή του θεάτρου Ballhaus Naunynstrasse στην περιοχή Κρόιτσμπεργκ του Βερολίνου, προς το τέλος της παράστασης που ανέβηκε στο τέλος της εβδομάδας που πέρασε, ο υποδυόμενος τον λοχία Αντώνη Κωστούλα ηθοποιός Μιχάλης Φωτόπουλος με λίγες μόνο λέξεις από το “Η ζωή εν τάφω” αναδεικνύει τον αντιπολεμικό χαρακτήρα του μυθιστορήματος του Στρατή Μυριβήλη: «Απόψε μετά τα μεσάνυχτα, δεν πρόκειται να παλέψουμε τριάντα χιλιάδες Έλληνες με τριάντα χιλιάδες Γερμανοβούλγαρους, μα εξήντα χιλιάδες μαλακά ανθρώπινα κορμιά με αμέτρητες ατσαλένιες μηχανές. Αυτές είναι οι δύο πραγματικές παρατάξεις».

Εξίσου αντιπολεμικό είναι και το μυθιστόρημα “Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο” του Γερμανού Έριχ Μαρία Ρεμάρκ. Και δεν πρόκειται για το μοναδικό κοινό σημείο αναφοράς. Αυτό που ακόμη τους ενώνει είναι ότι τα βιβλία τους δημοσιεύτηκαν στη δεκαετία του '20 του περασμένου αιώνα και ότι και οι δύο συμμετείχαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο δε Μυριβήλης ήταν μάλιστα στρατιώτης από το 1912 ως το 1922.

Εγκλωβισμένες αναμνήσεις

Με αποσπάσματα από τα δύο μυθιστορήματα ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Κωστής Καλλιβρετάκης, που ζει και εργάζεται στο Βερολίνο, δημιούργησε το θεατρικό έργο “Ο σκοτεινός θάλαμος”. Για το θεατρικό αυτό κολάζ ο δημιουργός του παρατήρησε ότι «είναι τρομακτικό το πόσο πολύ μοιάζουν οι αφηγήσεις. Οι διαφορές τις οποίες εγώ εντόπισα στο διάβασμα ήταν ότι ο Μυριβήλης είναι πιο λυρικός και ο Ρεμάρκ πιο πολύ πολεμικός ανταποκριτής».

Όπως σε έναν σκοτεινό θάλαμο όπου εμφανίζονται οι φωτογραφίες, στο θεατρικό κομμάτι αρχίζουν σιγά σιγά να εμφανίζονται οι αναμνήσεις που είναι εγκλωβισμένες στο μυαλό των πρωταγωνιστών -τόσο του λοχία Αντώνη Κωστούλα από τη “Ζωή εν τάφω” όσο και του γερμανού στρατιώτη Πάουλ Μπόιμερ από το “Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο”, τον οποίο υποδύεται ο Φρανκ Σέπελερ. Οι περιγραφές από τις μάχες στην πρώτη γραμμή του μετώπου μοιάζουν πράγματι τόσο πολύ που ξεχωρίζουν μόλις από τη γλώσσα της αφήγησης την ώρα που η μετάφραση προβάλλεται στον τοίχο.

Τα κείμενα των Ρεμάρκ και Μυριβήλη δεν αφορούν μόνο την περιγραφή των μαχών, τις αναμνήσεις από τη μέχρι πρότινος ζωή των στρατιωτών, τις σεξουαλικές τους ανάγκες και τόσα άλλα. Για τη θεατρική παράσταση επιλέχτηκαν και σκηνές του παραλόγου. Για παράδειγμα, η εξιστόρηση του Μυριβήλη ενός μπαλ μασκέ, δηλαδή ενός χορού με μάσκες, μια μέρα πριν από τη μάχη στο ύψωμα 386 με μουσική καν-καν.

Πετυχημένο εγχείρημα

Η ιδέα για το θεατρικό έργο προέκυψε από την έκθεση για τα 100 χρόνια από την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου στο Βερολίνο το 2014. Σε φιλμάκια της εποχής έβλεπε κανείς άνδρες σε νεαρή ηλικία χωρίς εμφανή τραυματισμό να μην είναι σε θέση να σταθούν στα πόδια τους και κυριολεκτικά να σπαρταρούν στο έδαφος από σπασμούς. Η αρρώστια έγινε γνωστή ως Shell Shock, η λεγόμενη “νεύρωση πολέμου”. Εκατοντάδες χιλιάδες πρώην στρατιώτες που συμμετείχαν σε μάχες αρρώστησαν από αυτή τη νόσο. Τα συμπτώματα αυτού του σοκ ο Κωστής Καλλιβρετάκης τα συνέδεσε με δικές του εμπειρίες από το σύγχρονο σοκ που υπέστη η Ελλάδα.

«Μου θύμισαν εικόνες, καταστάσεις που τουλάχιστον στο διανοητικό και στο ψυχολογικό επίπεδο συνάντησα όλα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα στο οικείο μου περιβάλλον, στην οικογένεια μου – ακόμη και σε εμένα τον ίδιο. Δεν έφτασαν σε σπασμούς αλλά έφτασαν σε θανάτους κ.ο.κ. Τους ανθρώπους στην Αθήνα που περπατούν και μονολογούν και τους περιγράφουν ως τρελούς, τους ανθρώπους που καταρρέουν από το πουθενά μέσα στη μέση του δρόμου ή κρυφά μέσα στα δωμάτια τους», σχολίασε ο έλληνας σκηνοθέτης και ηθοποιός.

Αυτή η αρχική ιδέα να παρουσιαστεί το σοκ στη σημερινή Ελλάδα στην παράσταση δεν υλοποιήθηκε σε βαθμό ώστε να είναι οπωσδήποτε αναγνωρίσιμη. Αυτό όμως δεν αναιρεί σε τίποτα το συμπέρασμα ότι “Ο σκοτεινός θάλαμος” είναι ένα πετυχημένο θεατρικό εγχείρημα που θα άξιζε να παρουσιαστεί και στην Ελλάδα.

Παναγιώτης Κουπαράνης