Ευρώπη: Υπάρχει αντίδοτο στα ισλαμοφοβικά fake news;

Η τραγική δολοφονία ενός 11χρονου αγοριού τη 18η Αυγούστου στην Ισπανία έγινε γρήγορα η αφορμή πολλών αβάσιμων ισχυρισμών. Στα social media ανέβηκαν δεκάδες δημοσιεύσεις, οι οποίες διέδιδαν ψευδώς πως ο δράστης ήταν ένας μουσουλμάνος μετανάστης από τη βόρεια Αφρική – και αυτά παρά τις επίσημες ανακοινώσεις, οι οποίες ξεκαθάριζαν ότι ο δράστης ήταν αντιθέτως ένας 20χρονος Ισπανός.

Μετά τη δολοφονία τριών παιδιών στο Σάουθπορτ της Μεγάλης Βρετανίας διαδόθηκε επίσης η ψευδής φήμη πως ο δολοφόνος ήταν μουσουλμάνος μετανάστης – και τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν ταραχές ακραίας βίας σε όλη την Αγγλία και τη Βόρεια Ιρλανδία, με διάφορα πρόσωπα, influencers και διαδικτυακά trolls της Δεξιάς να ρίχνουν λάδι στη φωτιά, ακόμη και ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να συμμετάσχουν στις ταραχές και να επιτεθούν σε τζαμιά της περιοχής τους.

Τα σχόλια μίσους εναντίον των μουσουλμάνων και των μεταναστών έδιναν και έπαιρναν και στη Γερμανία τις τελευταίες ημέρες, μετά την επίθεση στο Ζόλινγκεν. Δράστης φέρεται να ήταν ένας αιτών άσυλο από τη Συρία, ο οποίος σκότωσε τρεις ανθρώπους και τραυμάτισε οκτώ. Αν και τοΙσλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για την επίθεση, η ακροδεξιά AfD έσπευσε να εργαλειοποιήσει την τραγωδία για να επικρίνει την κυβέρνηση ενόψει των κρίσιμων εκλογών σε διάφορα κρατίδια της χώρας, ισχυριζόμενη πως η επίθεση είναι αποτέλεσμα των πολιτικών συμπερίληψης και διαφορετικότητας που εφαρμόζει ο κυβερνητικός συνασπισμός.

Το αυξανόμενο κύμα ισλαμοφοβικής παραπληροφόρησης – ή η εσκεμμένη διάδοση ψευδών πληροφοριών – λαμβάνει χώρα σε μία περίοδο που η ισλαμοφοβία εντείνεται ολοένα και περισσότερο στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία το 2023 τελέστηκαν διπλάσια ισλαμοφοβικά εγκλήματα στη Γερμανία σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Αντίστοιχη είναι η τάση και στη Μεγάλη Βρετανία, την Αυστρία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Οι «κλασικές» τακτικές παραπληροφόρησης

Η Λορένα Μαρτίνεζ από την οργάνωση ερευνών κατά της παραπληροφόρησης Logically, επιβεβαιώνει πως κατά την περασμένη εβδομάδα η ομάδα της έχει παρατηρήσει σημαντική άνοδο της ρητορικής μίσους εναντίον μουσουλμάνων στο διαδίκτυο. «Φαίνεται σαν να υπάρχει ένα μοτίβο που ακολουθούν όλες οι εκστρατείες παραπληροφόρησης στην Ευρώπη», δηλώνει η Μαρτίνεζ στην DW. «Παίρνουν μία έκτακτη είδηση και βομβαρδίζουν το κοινό με περιεχόμενο που πλασάρουν με τέτοιον τρόπο, ώστε μέσα από μία σειρά από εικασίες οι αποδέκτες να οδηγούνται σε ένα αναπόφευκτο συμπέρασμα: πως οι μουσουλμάνοι και οι μετανάστες αποτελούν υπαρξιακή απειλή για την Ευρώπη».

Στις εκστρατείες που ακολούθησαν τα πρόσφατα τραγικά περιστατικά προωθούνται φωτογραφίες και υλικό που δεν έχουν καμία σχέση με τα γεγονότα, όπως για παράδειγμα βίντεο και φωτογραφίες από μεγάλες συγκεντρώσεις μουσουλμάνων κατά τη διάρκεια κάποιας θρησκευτικής εκδήλωσης, οι οποίες συνοδεύονται με λεζάντες του τύπου «Το αυξανόμενο πρόβλημα της Ευρώπης με τους μουσουλμάνους μετανάστες».

Τέτοιου είδους υλικού ανεβαίνει στο X, το Telegram, αλλά και σε άλλες πλατφόρμες, ενίοτε κιόλας σε πολλές γλώσσες. Προσφάτως μάλιστα μία τέτοια παραπλανητική ανάρτηση προώθησε και ο Μάρτιν Ζίχερτ, βουλευτής της AfD, δηλώνοντας επιπλέον πως «όποιος νομίζει ότι το Ζόλινγκεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό, κάνει λάθος. Οι ακραίοι μουσουλμάνοι ενισχύονται παντού στη Γερμανία».

Η ίδια τακτική ακολουθείται και με βίντεο που δείχνουν κάποια διαμάχη ανάμεσα σε έναν έγχρωμο άνθρωπο και άλλους πολίτες, τα οποία συνοδεύονται με λεζάντες που παρουσιάζουν τον άνθρωπο αυτόν ως έναν «εχθρικό» μουσουλμάνο μετανάστη – χωρίς βέβαια να δίνονται περαιτέρω αποδείξεις ή πληροφορίες για το περιστατικό.

Πέραν αυτών δημοσιεύονται και φωτογραφίες που έχουν δημιουργηθεί μέσω τεχνητής νοημοσύνης, οι οποίες έχουν ως στόχο να γεννήσουν ή να φουντώσουν το αίσθημα οργής που μπορεί να αισθάνονται κάποιοι απέναντι στους μουσουλμάνους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μία φωτογραφία που διαδόθηκε προσφάτως στα social media, στην οποία εμφανίζονται κάποιοι Βρετανοί αστυνομικοί να γονατίζουν μπροστά σε μία σειρά από άνδρες με φορεσιές, δήθεν μουσουλμάνους. Παρ' ότι είναι φανερό πως η φωτογραφία αποτελεί προϊόν τεχνητής νοημοσύνης, με παραμορφωμένες φιγούρες και αφύσικες αναλογίες, χρησιμοποιήθηκε ευρέως για να κατηγορηθεί η αστυνομία πως υποτάσσεται στη μουσουλμανική κοινότητα.

Η αβάσιμη θεωρία συνωμοσίας που υποστηρίζει πως οι μουσουλμάνοι τυγχάνουν προνομιακής μεταχείρισης από τις αρχές επαναλαμβάνεται συχνά από διάφορες προσωπικότητες της Δεξιάς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γερμανία, τη Σουηδία και αλλού.

X και Telegram κάνουν τα στραβά μάτια;

Το Χ δίνει σημαντικό βήμα στις εκστρατείες παραπληροφόρησης – και σε αυτό φαίνεται να συμμετέχει ακόμη και ο Έλον Μασκ. Κατά τη διάρκεια των ταραχών στη Μεγάλη Βρετανία ο Μασκ υπονόησε πως οι αναταραχές οφείλονται στη διαφορετικότητα, ισχυριζόμενος ακόμη πως «ο εμφύλιος πόλεμος είναι αναπόφευκτος». Επιπλέον, δεν παρέλειψε να προωθήσει και δεκάδες αναρτήσεις διαφόρων influencers της Δεξιάς ανεβάζοντάς τα και στον δικό του λογαριασμό, τον οποίο ακολουθούν περίπου 196 εκατομμύρια χρήστες. Όταν οι βρετανικές αρχές του ζήτησαν να διαγράψει δημοσιεύσεις που αποτελούν απειλή για την εθνική ασφάλεια, φέρεται να αρνήθηκε.

Αντίστοιχη ανοχή σε τέτοια φαινόμενα δείχνουν και άλλες πλατφόρμες, όπως το Telegram. Μετά τις δολοφονίες στο Σάουθπορτ δημιουργήθηκαν κανάλια στο Telegram με δεκάδες χιλιάδες μέλη, μέσω των οποίων διευκολύνθηκε η οργάνωση των βίαιων ταραχών, καθώς και η επίθεση σε ένα τζαμί.

Η ΕΕ αδυνατεί να περιορίσει τη ρητορική μίσους

Τα ευρωπαϊκά κράτη προσπαθούν εδώ και καιρό να εξωθήσουν τις πλατφόρμες των social media να λάβουν αποτελεσματικά μέτρα για την πάταξη της ρητορικής μίσους ενάντια σε όλες τις κοινότητες, συμπεριλαμβανομένης της μουσουλμανικής.

Ο νόμος για την Επιτήρηση των Κοινωνικών Δικτύων (NetzDG) στη Γερμανία και ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) της ΕΕ είναι δύο από τα πολλά νομικά πλαίσια που έχουν θεσπιστεί για τον περιορισμό του παράνομου διαδικτυακού περιεχομένου.

Τώρα και η βρετανική κυβέρνηση εξετάζει μία τροποποίηση της νομοθεσίας για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, η οποία θα θέσει ορισμένες υποχρεώσεις και για τις εταιρείες που διαχειρίζονται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, είναι πιθανό να επιτραπεί η επιβολή κυρώσεων σε εταιρείες που επιτρέπουν την ανάρτηση «νόμιμου, αλλά επιβλαβούς» περιεχομένου, όπως είναι οι δημοσιεύσεις παραπληροφόρησης.

Όσο όμως οι εταιρείες αυτές εξακολουθούν να έχουν μεγάλη ελευθερία κινήσεων στις χώρες όπου εδράζουν, όπως δηλαδή στις ΗΠΑ ή στην Κίνα, η εφαρμογή τέτοιων νομοθεσιών είναι δύσκολη. Όπως επισημαίνει στην DW ο Μπάραθ Γκάνες, ερευνητής στο τμήμα μέσων ενημέρωσης και πολιτικής επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, «οι εταιρείες αυτές μπορούν βασικά να λειτουργούν σαν δικτατορικά καθεστώτα, εάν το επιθυμούν. Μέχρι σήμερα λειτουργούν μέσα σε ένα παιδιάστικο πλέγμα ιδεολογιών, το οποίο παρερμηνεύει την έννοια της ελευθερίας της έκφρασης. Και οι πολιτικές που ακολουθούν συνήθως χειροτερεύουν την κατάσταση».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς