Ιστορίες Κατοχής από την Ελλάδα στο Βερολίνο

Από τον Απρίλιο του 2016 ως σήμερα επτά ιστορικοί και δεκάδες μεταφραστές, τεχνικοί και πολλοί άλλοι εργάσθηκαν για την πραγματοποίηση του φιλόδοξου προγράμματος «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα». Πρόκειται για τη συλλογή και αρχειοθέτηση οπτικοακουστικών μαρτυριών. Συνολικά διεξήχθησαν 91 συνεντεύξεις με μάρτυρες της περιόδου που αφηγούνται τις εμπειρίες τους στην περίοδο της Κατοχής αλλά για την μετέπειτα ζωή τους. Πρόκειται για αντιστασιακούς, εβραίους επιζώντες, μάρτυρες αντιποίνων, εργάτες σε καταναγκαστικά έργα. Μεταξύ των μαρτύρων είναι ο Μανώλης Γλέζος, η ηθοποιός Έφη Παπαθεοδώρου αλλά και Κάρολος Παπούλιας. Οι συνεντεύξεις είναι προσβάσιμες στη διαδικτυακή πύλη.

Η πλατφόρμα είναι δίγλωσση, εξηγεί η επιστημονική συνεργάτης του προγράμματος Άννα Μαρία Δρουμπούκη: «Όλες οι συνεντεύξεις έχουν γίνει στα ελληνικά. Τα απομαγνητοφωνημένα κείμενα είναι τόσο στα ελληνικά όσο και στα γερμανικά. Οπότε ο γερμανός χρήστης που ενδιαφέρεται για παράδειγμα για τη συνέντευξη της κ. Ροζίνας Ασέρ Πάρδο, εβραία επιζήσασα, κρυμμένο παιδί επί Κατοχής, θα έχει στη διάθεση του όλο το κείμενο της συνέντευξης μεταφρασμένο στα γερμανικά.» Εκτός από τα βίντεο με τις υποτιτλισμένες συνεντεύξεις διατίθενται φωτογραφίες, αρχειακό υλικό, ιστορικές πληροφορίες όπως και τράπεζα δεδομένων με 3.000 λήματα.
 

Δεύτερη ενοχή

Τη Δευτέρα το απόγευμα το νέο πρόγραμμα παρουσιάστηκε στο Βερολίνο στο κέντρο τεκμηρίωσης και έρευνας των εγκλημάτων του 3ου Ράιχ «Τοπογραφία της Τρομοκρατίας». Στην εκδήλωση παραβρέθηκε και ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γιοάχιμ Γκάουγκ, ο οποίος ήταν ο πρώτος γερμανός πολιτικός που το 2014 ζήτησε συγγνώμη από τον ελληνικό λαό για τις γερμανικές βιαιοπραγίες στην περίοδο της Κατοχής. Σε ομιλία του στο μαρτυρικό χωριό Λυγγιάδες Ιωαννίνων, ο κ. Γκάουγκ είχε κάνει λόγο για μια δεύτερη γερμανική ενοχή. 

Σε αυτή την παρατήρηση αναφέρθηκε στο χαιρετισμό του στο Βερολίνο ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μίχαελ Ροτ. Παρότι οι νεότερες γενιές στη Γερμανία δεν φέρουν καμία προσωπική ευθύνη για τα γερμανικά εγκλήματα στην Κατοχή μπορούν όμως να γίνουν "ένοχες", επεσήμανε ο κ. Ροτ: «Αυτό προκύπτει από τη στιγμή που αποφεύγουμε να ασχοληθούμε με το παρελθόν και απωθούμε τα θύματα από τη μνήμη μας. Στην Ελλάδα ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Κατοχή είναι συστατικό στοιχείο της συλλογικής μνήμης των ανθρώπων. Στη Γερμανία η μνήμη είναι εξαιρετικά ελλιπής. Για αυτό είναι ενθαρρυντικό που τα τελευταία χρόνια αρκετές έρευνες στρέφουν το βλέμμα τους στην Ελλάδα. Χωρίς κοινή επεξεργασία του παρελθόντος δεν μπορεί να επιτευχθεί συμφιλίωση.» 

Στο βάθος οι αποζημιώσεις

Σε αυτό το σημείο ο κ. Ροτ αναφέρθηκε στο «Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον» του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών που εδώ και χρόνια χρηματοδοτεί έρευνες και δραστηριότητες που έχουν ως αντικείμενο την γερμανική Κατοχή στην Ελλάδα. Παράλληλα εξέφρασε την πεποίθηση ότι με την πάροδο του χρόνου θα αυξηθεί η αποδοχή του Ταμείου και από την ελληνική κυβέρνηση. Πάντως, ο ΓΓ του υπουργείου Παιδείας Παυσανίας Παπαγεωργίου απέφυγε να σχολιάσει στον χαιρετισμό του τη δήλωση του Μίχαελ Ροτ. 

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν και δύο μάρτυρες που επέζησαν ως παιδιά την καταστροφή του χωριού τους από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής. Πρόκειται για τον Ευστάθιο Χαϊτίδη από τους Πύργους Εορδαίας του νομού Κοζάνης και τον Αργύρη Σφουντούρη από το Δίστομο. Μιλώντας στην Deutsche Welle, ο Α. Σφουντούρης χαιρέτησε το ελληνογερμανικό πρόγραμμα αλλά και κατέστησε σαφές πως πρόκειται για ένα πρώτο βήμα μιας «κοινής προσπάθειας» για την επεξεργασία του παρελθόντος. «Και αν δεν γίνει αυτό το βήμα», τόνισε ο κ. Σφουντούρης, «δεν μπορεί να γίνει το δεύτερο και το τρίτο που θα είναι ίσως μια πιο αμερόληπτη απ’ ότι γίνεται σήμερα συζήτηση για το θέμα των αποζημιώσεων.  Η Γερμανία έχει κλείσει το θέμα σαν ένα παιδί που έχει θυμώσει και δεν θέλει να ασχοληθεί με αυτό ενώ νομικά το θέμα δεν έχει κλείσει. Πρέπει να βρούμε τρόπους να έρθουμε σε επαφή. Δεν μπορεί να κάνεις λόγο για φιλία με την Ελλάδα και να θέλεις να συζητήσεις το κυριότερο θέμα.» 

Εισαγωγή της μνήμης στα σχολεία

Το πρόγραμμα «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» είναι αποτέλεσμα ελληνογερμανικής συνεργασίας. Το γερμανικό ΥΠΕΞ, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το γερμανικό 'Ίδρυμα «Μνήμη, Ευθύνη και Μέλλον» όπως και το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βερολίνου χρηματοδότησαν το πρόγραμμα. Επιστημονικός του διευθυντής είναι ο ομότιμος καθηγητής Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Χάγκεν Φλάισερ ενώ γενικός διευθυντής του προγράμματος είναι ο επικεφαλής του «Κέντρου Ψηφιακών Συστημάτων» του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βερολίνου Νικόλας Αποστολόπουλος. 

Μιλώντας στη Deutsche Welle o κ. Αποστολόπουλος επισημαίνει πως η συλλογή των μαρτυριών και η διάθεσή τους στο διαδίκτυο αποτελεί μόνο το πρώτο μέρος του προγράμματος: «Από την αρχή είχαμε διευκρινίσει πως πρόκειται για δύο φάσεις. Η πρώτη φάση αφορά το αρχείο και την επιστημονική έρευνα, ενώ η δεύτερη αφορά την παιδεία. Δηλαδή την εισαγωγή των μαρτυριών στο μάθημα της ιστορίας στα ελληνικά και γερμανικά σχολεία. Δεν έχει παρθεί μέχρι στιγμής η απόφαση για αυτή τη φάση. Έχουν όμως κατατεθεί οι αιτήσεις. Οι δύο πλευρές δείχνουν ενδιαφέρουν αλλά δεν έχουν πει το τελικό ναι.»

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο