Νάκμπα: 75 χρόνια από την Ημέρα της Καταστροφής

Στα αραβικά, Nakba σημαίνει καταστροφή. Ακόμη, ο όρος Νάκμπα ή αλ-Νάκμπα αναφέρεται στους Παλαιστίνιους που έχασαν την πατρίδα τους κατά τη διάρκεια και στον απόηχο του αραβοϊσραηλινού πολέμου του 1948. Τότε, περίπου 700.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν και πολλοί Παλαιστίνιοι πρόσφυγες στο εξωτερικό παραμένουν απάτριδες μέχρι σήμερα.

Η Ημέρα της Καταστροφής

Η 15η Μαΐου 1948 σήμανε την έναρξη του αραβοϊσραηλινού πολέμου. Εδώ και χρόνια, οι Παλαιστίνιοι κατεβαίνουν στους δρόμους αυτήν την ημέρα, διαμαρτυρόμενοι για τον εκτοπισμό τους. Πολλοί κρατούν παλαιστινιακές σημαίες, φέρνουν τα κλειδιά των παλαιών σπιτιών τους και κρατούν πανό. Ο όρος «Ημέρα της Καταστροφής» επινοήθηκε το 1998 από τον τότε Παλαιστίνιο ηγέτη Γιάσερ Αραφάτ, καθορίζοντας έτσι την ημερομηνία αυτή ως την επίσημη ημέρα μνήμης της απώλειας της παλαιστινιακής πατρίδας.

Μέχρι το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η Παλαιστίνη βρισκόταν υπό τουρκική κυριαρχία ως τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια περιήλθε υπό βρετανικό έλεγχο και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πολλοί Εβραίοι από όλο τον κόσμο μετοίκισαν εκεί, θεωρώντας τα εδάφη ως πατρίδα των προγόνων τους. Στον απόηχο του Ολοκαυτώματος, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε ένα σχέδιο για την τμηματική διαίρεση της Παλαιστίνης. Ο Αραβικός Σύνδεσμος το απέρριψε, η Εβραϊκή Υπηρεσία για την Παλαιστίνη το αποδέχθηκε και στις 14 Μαΐου 1948 ανακηρύχθηκε το κράτος του Ισραήλ.

Ως αντίδραση, ένας συνασπισμός πέντε αραβικών κρατών κήρυξε πόλεμο στο νέο κράτος, όμως τελικά ηττήθηκε από το Ισραήλ το 1949. Πριν από τον πόλεμο, 200.000 έως 300.000 Παλαιστίνιοι είχαν ήδη φύγει ή εκδιωχθεί. Κατά τη διάρκεια των μαχών, εκτοπίστηκαν ακόμη 300.000 έως 400.000 Παλαιστίνιοι, ενώ περισσότερα από 400 αραβικά χωριά καταστράφηκαν. Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων διαπράχθηκαν και από τις δύο πλευρές, όμως η σφαγή του Ντέιρ Γιασίν, ενός χωριού μεταξύ Τελ Αβίβ και Ιερουσαλήμ, είναι αυτή που έχει χαραχθεί στη μνήμη των Παλαιστινίων, στην οποία έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 100 άνθρωποι και τρομοκράτησε τους Παλαιστίνιους που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους προσπαθώντας να διαφύγουν.

Μέχρι το τέλος του πολέμου, το Ισραήλ κατείχε περίπου το 40% της έκτασης που αρχικά προοριζόταν για τους Παλαιστίνιους βάσει του αρχικού σχεδίου του Ο.Η.Ε.

Προς τα πού κατευθύνθηκαν οι εκτοπισμένοι;

Οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι κατέληξαν ως απάτριδες πρόσφυγες στις γειτονικές αραβικές χώρες, ενώ μια μικρή μειοψηφία μετοίκησε στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι δεν άλλαξαν υπηκοότητα, έτσι σχεδόν όλοι οι 6,2 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι που κατοικούν στη Μέση Ανατολή, παραμένουν απάτριδες.

Σύμφωνα με την ειδική υπηρεσία του Ο.Η.Ε. για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες, την UNRWA, οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι στην περιοχή ζούσαν σε προσφυγικούς καταυλισμούς, οι οποίοι με την πάροδο του χρόνου μετατράπηκαν σε πόλεις προσφύγων. Βρίσκονται κυρίως στη Λωρίδα της Γάζας, στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, στον Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Η παλαιστινιακή διασπορά εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί κατά περίπου 6 έως 7 εκατομμύρια. Αν αυτοί οι αριθμοί είναι σχετικά ακριβής, ο συνολικός αριθμός των Παλαιστινίων πλησιάζει τα 13 εκατομμύρια άτομα.

Το δικαίωμα επιστροφής

Σύμφωνα με το ψήφισμα 194 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών το 1948, καθώς και βάσει του ψηφίσματος 3236 του Ο.Η.Ε. το 1974 και της Σύμβαση του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων, οι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες διατηρούν ένα «δικαίωμα επιστροφής».

Ωστόσο, το Ισραήλ απορρίπτει το «δικαίωμα επιστροφής» των Παλαιστινίων, δηλώνοντας ότι αυτό θα σήμαινε το τέλος της ταυτότητας του Ισραήλ ως εβραϊκό κράτος. Το Ισραήλ αρνείται την ευθύνη για τον εκτοπισμό των Παλαιστινίων και επισημαίνει ότι, αντιστοίχως, μεταξύ 1948 και 1972 περίπου 800.000 Εβραίοι εκδιώχθηκαν από αραβικές χώρες όπως το Μαρόκο, το Ιράκ, η Αίγυπτος και η Τυνησία.

Μπορεί το ζήτημα να επιλυθεί;

Τα τελευταία 75 χρόνια, υπήρξαν διαφορετικές προσεγγίσεις για την επίλυση του παλαιστινιακού ζητήματος. Ως επικρατέστερη παραμένει η λύση των δύο κρατών με το Ισραήλ και τη μελλοντική Παλαιστίνη να μοιράζονται την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα. Ωστόσο, υπάρχουν αμφιβολίες και από τις δύο πλευρές σχετικά με το πόσο υλοποιήσιμο θα ήταν ένα τέτοιο σχέδιο.

Άλλες προτάσεις είναι η αναγνώριση του καθεστώτος των προσφύγων από το Ισραήλ και η καταβολή αποζημιώσεων, δίχως όμως το δικαίωμα της επιστροφής ή από την άλλη πλευρά, η δημιουργία ενός κράτους με ένα σύστημα διπλών διαβατηρίων. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, μία οριστική επίλυση του ζητήματος δεν διαφαίνεται άμεσα.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς