Σαρία: καθεστώς τρόμου ή εγγύηση σωτηρίας;

Στο Κοράνι η Σαρία νοείται σαν το «μονοπάτι που οδηγεί στον Θεό» ή «τον δρόμο που οδηγεί στην πηγή». Από τεχνική σκοπιά η Σαρία περιλαμβάνει τους ισλαμικούς νόμους. Ως νομικό σύστημα του Ισλάμ έχει αναπτυχθεί εδώ και 1400 χρόνια μέσα από την μελέτη πηγών και την ερμηνεία μελετητών του Ισλάμ. Η Σαρία περιλαμβάνει αναρίθμητες αρχές και πρακτικές, που πρέπει να ακολουθούν οι πιστοί, από τα τελευτουργικά των προσευχών μέχρι την αρμόζουσα ένδυση και βέβαια πλήθος καθαρά νομικών διατάξεων. Περιλαμβάνει επίσης ηθικά προτάγματα πχ για την προστασία των απόρων. Το βασικό χαρακτηριστικό όμως της Σαρίας είναι ότι πρόκειται για σύνθετο σύστημα, απαιτητικό και ενιότε ευέλικτο που αφορά στον καθορισμό και την ερμηνεία ισλαμικών κανόνων.

Αβεβαιότητα από τις πολλές σχολές ερμηνείας

Η θρησκευτική διαίρεση μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών, όπως και οι διαφοροποιήσεις μέσα στο ίδιο δόγμα και τις επιμέρους σχολές του, διαφοροποιούν και την κατανόηση της Σαρίας.Από τη μια πλευρά αυτό ευνοεί την πολυφωνία, αλλά από την άλλη προκαλεί αβεβαιότητα. Οι εξτρεμιστές αξιώνουν το μονοπώλιο στην ερμηνεία της Σαρίας προς επίτευξη άλλων πολιτικών στόχων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Ιράν και η Σαουδική Αραβία. 

Η Σαρία διαφοροποιεί τη θρησκεία (σχέση Θεού και ανθρώπου που σχετίζεται με τον άλλο κόσμο) από τους νόμους (κανόνες ανθρώπινης συνύπαρξης). Το κομμάτι που αφορά στη θρησκεία, αν και υπόκειται σε ερμηνεία, παραμένει αμετάβλητο. Αυτό που μεταβάλλεται είναι το κομμάτι που αφορά στους νόμους – αλλάζουν ανάλογα με την εποχή, τη χώρα, τα πρόσωπα. Ορισμένοι τομείς όπως το ενοχικό, το οικογενειακό ή το κληρονομικό δίκαιο ρυθμίζονται λεπτομερώς. Από την άλλη πλευρά, τομείς όπως το ποινικό δίκαιο ή το συνταγματικό δίκαιο παραμένουν ασαφείς.

Το ιδιότυπο νομικό σύστημα της Σαρίας

Από τον 19ο αιώνα η Σαρία άρχισε να ταυτίζεται με το νομικό σύστημα του Ισλάμ και να εφαρμόζεται σε πολλές χώρες. Η δυτική αποικιοκρατία επέφερε αλλαγές στο νομικό σύστημα του Ισλάμ: σε κάποιες χώρες καταργήθηκε η θανατική ποινή ή εισήχθησαν κανόνες που αφορούσαν αισίως στην ισότητα των δύο φύλων. Ωστόσο οι μεταρρυθμιστές συκοφαντήθηκαν από πολλούς ως συνεργάτες της Δύσης. Παρ' όλα αυτά, έγιναν εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις σε πολλές μουσουλμανικές χώρες τον 20ό αιώνα, ιδιαίτερα υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών και των μειονοτήτων. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα για το ότι υπάρχει μεγάλο εύρος ερμηνείας είναι η στάση απέναντι στην πολυγαμία: η Τυνησία θεωρεί πια την πολυγαμία ποινικό αδίκημα, ενώ άλλες μουσουλμανικές χώρες όχι, μολονότι σε όλες εφαρμόζεται η Σαρία.

Οι εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών πάντως οδηγούν προς την κατεύθυνση της αυστηρής ερμηνείας της Σαρίας. Με την άνοδο το υπερσυντηρητικού Ουαχαμπισμού στη Σαουδική Αραβία και την ιρανική επανάσταση τη δεκαετία του 1970, εξτρεμιστές σε όλο τον κόσμο προωθούν μια εξαιρετικά κατασταλτική κατανόηση της Σαρίας. Πολλές μεταρρυθμίσεις πάγωσαν και το παραδοσιακό, πατριαρχικό οικογενειακό και κληρονομικό δίκαιο χρησιμοποιήθηκαν ως αντίβαρα στην υποτιθέμενη δυτικοποίηση. Οι «μη» Μουσουλμάνοι και οι «άλλοι» Μουσουλμάνοι, όπως οι μυστικιστές ή κοσμικοί, άρχισαν να συκοφαντούνται. Κυρίως όμως άρχισαν να περιορίζονται τα δικαιώματα των γυναικών. Σε ορισμένες περιοχές δημιουργήθηκαν μάλιστα ανίερες συμμαχίες μεταξύ του εξτρεμιστικού και του παραδοσιακού Ισλάμ. Το τρομοκρατικό καθεστώς των Ταλιμπάν βασίζεται αφενός σε μια ακατέργαστη πρόσληψη του εθιμικού δικαίου των Παστούν, το οποίο στερεί εξαιρετικά τα δικαιώματα των γυναικών, και αφετέρου σε μια απαράδεκτη ερμηνεία του δικαίου της Σαρίας που οδηγεί εν τέλει σε μια κατασταλτική άσκηση της εξουσίας.

Γενικά πάντως η Σαρία δεν είναι ούτε φάντασμα αλλά ούτε εγγύηση σωτηρίας. Αναφέρεται, πράγματι, σε θεϊκά καθορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς.Ωστόσο, αυτά υπόκεινται σε ερμηνεία και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε η εφαρμογή της στην πράξη να είναι εν τέλει ανθρώπινο έργο.

Ματίας Ρόε

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη

*Ο καθηγητής Ματίας Ρόε σπούδασε νομικά και ισλαμικές επιστήμες στο Τύμπινγκεν και τη Δαμασκό, είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Έρλαγκεν-Νυρεμβέργης και διευθύνει το Κέντρο για τη Μελέτη του Ισλάμ και του Δικαίου του στο Έρλαγκεν. Διαθέτει πολυάριθμες δημοσιεύσεις για το Ισλαμικό δίκαιο και ευρύτερα το Ισλάμ στην Ευρώπη.