Σκάνδαλο στο μεγαλύτερο μουσείο της Ελβετίας

Το μεγαλύτερο μουσείο τέχνης στην Ελβετία, το Kunsthaus στη Ζυρίχη βρίσκεται σε κρίση. Aντί να γιορτάζεται το νέο κτήριο που εγκαινιάστηκε περίτρανα τον περασμένο Οκτώβριο, ένα είναι το θέμα που κυριαρχεί τώρα. Έχουν γίνει άραγε αρκετά ώστε να μην παρουσιάζονται έργα τέχνης που ανήκαν σε Εβραίους και έπρεπε να τα πουλήσουν από ανάγκη μετά τους διωγμούς που υπέστησαν από τη ναζιστική Γερμανία;

«Φτάνει πια!» με αυτά τα λόγια απαιτεί τώρα η διάσημη Ελβετίδα καλλιτέχνιδα Μίριαμ Καν έργα της που βρίσκονται στο Kunsthaus εδώ και 40 χρόνια. Παράλληλα στο μουσείο παρουσιάζονται έργα από τη συλλογή Μπύρλε. Ο Εμίλ Μπύρλε ήταν ένας πολιτογραφημένος Γερμανός και έγινε πλούσιος ως κατασκευαστής όπλων, τα οποία πουλούσε στους Ναζί. Δώρισε εκατομμύρια στη πόλη της Ζυρίχης ως μαικήνας της τέχνης και αυτή τον τιμά στην είσοδο του μουσείου με μια προτομή. 200 έργα τώρα από τη συλλογή του παρουσιάζονται τώρα στο νέο κτήριο, συμπεριλαμβανομένων έργων του Ρενουάρ, του Μονέ και του Σεζάν.

Η οργή για την έκθεση πυροδοτήθηκε από το γεγονός ότι το μουσείο αφέθηκε πλήρως για τη διευκρίνιση της προέλευσης των έργων τέχνης στο Ίδρυμα Μπύρλε. Το συμπέρασμά τους είναι ότι η προέλευση 90 έργων δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως, αλλά μπορεί να θεωρηθούν έργα για τα οποία «δεν υπάρχουν ενδείξεις για προβληματικές σχέσεις».

Σοβαρές αμφιβολίες

Γνωστοί ιστορικοί αμφιβάλλουν για αυτό και η συζήτηση για την συλλογή Μπύρλε εξελίσσεται σε σκάνδαλο. Το ηλεκτρονικό περιοδικό «Die Republik» γράφει πως αντί το νέο κτήριο να εορτάζεται ως πολιτιστικό ορόσημο έχει μετατραπεί σε «μια καταστροφή ιστορικής μνήμης».

Η ουδέτερη Ελβετία ήταν κόμβος για το εμπόριο τέχνης στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλοί φυγάδες Εβραίοι έφεραν χρήματα, χρυσό και έργα τέχνης για να τα εξασφαλίσουν ή να τα πουλήσουν λόγω ανάγκης. Στη δεκαετία του 1990 ήρθε στο φως πόσο δύσκολο είναι για τους απογόνους των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος να πάρουν πίσω αυτά περιουσιακά στοιχεία. Μόνο τότε συγκλήθηκε η Επιτροπή Ιστορικών Μπέργκιερ για να ασχοληθεί με τον ρόλο της Ελβετίας στον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο.

H Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πολλοί πρόσφυγες απομακρύνθηκαν από τα σύνορα χωρίς να υπάρχει λόγος και ότι εταιρείες, τράπεζες, γκαλερί και μουσεία έκαναν πολύ λίγα πράγματα για να επιστρέψουν την περιουσία στους δικαιούχους.

Έλεγχος της επιτροπής ελέγχου...

Στη Γερμανία υπάρχει από το 2003 μια συμβουλευτική επιτροπή, η οποία ασχολείται με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών, ειδικά αυτών που ανήκουν σε Εβραίους, ως αποτέλεσμα των ναζιστικών διώξεων. Ένας βουλευτής στην Ελβετία ζητά τώρα με αφορμή τη συλλογή Μπύρλε μια παρόμοια επιτροπή.  

Το Ίδρυμα Μπύρλε βλέπει διαφορετικά όμως την κατάσταση. Ναι μεν μπορεί να υπάρχουν έργα από πρόσφυγες στη συλλογή ωστόσο ο ίδιος ο Μπύρλε αγόραζε πάντα από το εμπόριο τέχνης και ποτέ κάτω από την αξία της τιμής των έργων τέχνης. Ωστόσο το ίδρυμα δεν φαίνεται να πείθει τους πάντες. Η Ελβετίδα καλλιτέχνης Καν με επιστολή της προς το μουσείο λίγο πριν από τα Χριστούγεννα αρνήθηκε τη συμμετοχή της. Εκπρόσωπος του μουσείου δήλωσε πως θα επιδιώξει να συζητήσει μαζί της. Ο Ιβ Κούγκελμαν, δημοσιογράφος, σε άρθρο του στην εβραϊκή εβδομαδιαία εφημερίδα Τάχελες, έκανε λόγο για ρεβιζιονισμό, άρνηση, υποτίμηση, χειραγώγηση και παρανόηση της ιστορίας από πλευράς του μουσείου.

Τελικά μετά από πολλές πιέσεις ο δήμος της Ζυρίχης θέλει τώρα να ελέγξει την επιτροπή ελέγχου προέλευσης των έργων τέχνης του Ιδρύματος Μπύρλε.

Κριστιάνε Όλριχ

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου