Τα φαντάσματα της γενοκτονίας στη Ρουάντα

Εικοσιπέντε χρόνια έχουν περάσει από την γενοκτονία των Τούτσι στη Ρουάντα. Σήμερα η χώρα της ανατολικής Αφρικής θεωρείται πρότυπο ασφάλειας. Κυρίως στον οικονομικό τομέα έχει ανακάμψει τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αλλά η γενοκτονία των ακραίων Τούτσι επί των μετριοπαθών Χούτου το 1994, έχει αφήσει βαθιά τραύματα στη χώρα και την κοινωνία. Βέβαια τα 12 εκατομ. κατοίκων ζουν σήμερα ειρηνικά μεταξύ τους, αλλά οι μνήμες των φρικιαστικών γεγονότων τους έχουν για πάντα στιγματίσει. Ανάμεσα στον Απρίλιο και τον Ιούλιο του 1994 πάνω από 800.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν με τον πιο φρικτό τρόπο, οι υποδομές καταστράφηκαν ολοκληρωτικά.

Καγκαμέ: «Προστάτης των Τούτσι»

Από τότε η επιτυχία για την επανεκκίνηση της χώρας εγγράφεται στο ενεργητικό εν πρώτοις του προέδρου Πολ Καγκαμέ. «Συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της Ρουάντας και την αύξηση των επενδύσεων» λέει ο Πάτρικ Χαγιαχαντί, συνεργάτης του νοτιοαφρικανικού Ινστιτούτου Δικαιοσύνης και Συμφιλίωσης IJR.Η Ρουάντα είναι όμως μια χώρα που η ιστορία έχει αφήσει αποτυπώματα στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Η γενοκτονία έχει αφήσει ορατά σημάδια. «Για τον Καγκαμέ η υπέρβαση αυτού που συνέβη πριν από 25 χρόνια έχει τεράστια σημασία», υποστηρίζει ο Φιλ Κλαρκ, συνεργάτης του Πανεπιστημίου SOAS στο Λονδίνο. «Η κυβέρνηση της Ρουάντας είναι ο πιο ισχυρός θεσμός για την κατάργηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων ανάμεσα στις εθνικές ομάδες. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τον πρόεδρο με αυταρχικό στιλ διακυβέρνησης, που προσπαθεί με κάθε τρόπο να μην οδηγηθεί η χώρα και πάλι σε ανάφλεξη και σε βία». Είναι ο λόγος που ο Καγκαμέ προσπαθεί να προστατεύσει τους Τούτσι σε ολόκληρη την περιοχή, στις χώρες Μπορούντι, Ουγκάντα και στα ανατολικά της Δημοκρατίας του Κονγκό. «Σε αυτές τις χώρες οι Τούτσι γίνονται συστηματικά αποδέκτες εχθρικής συμπεριφοράς από διάφορα τμήματα της κοινωνίας τους».

Ο πρόεδρος της Ρουάντας φοβούμενος την μεταπήδηση των εντάσεων στη χώρα του, άσκησε κριτική στις αντιπολιτευόμενες ομάδες. Οι εντάσεις κορυφώθηκαν, όταν προχώρησε στο κλείσιμο συνοριακού περάσματος με την Ουγκάντα. Ο Μβαμπούτσια Ντεμπέσα από το Πανεπιστήμιο Μακέρε της Καμπάλα ερμηνεύει τις εξελίξεις υπό το πρίσμα περιφερειακών ανταγωνισμών. «Πρόκειται για προσπάθειες πολιτικής επικράτησης» δηλώνει στη DW, «αλλά και προσωπικής έχθρας». Οι πρόεδροι των δύο χωρών ήταν κάποτε επιστήθιοι φίλοι, ο Καγκαμέ μάλιστα κατείχε κομβικό ρόλο στη ανταρτική οργάνωση και σήμερα κυβερνητικό κόμμα «Πατριωτικό Μέτωπο της Ρουάντας» RPF, που βοήθησε να έρθει στην εξουσία το 1986 ο νυν ομόλογός του στο Μπουρούντι Γιουέρι Μουσέβενι. Όταν οι αντάρτες του RPF μπήκαν στη Ρουάντα, σταμάτησαν τη γενοκτονία και άνοιξαν τον δρόμο στον Καγκαμέ να ανέλθει στην εξουσία, πήραν μεγάλη στήριξη από την Ουγκάντα. Από τότε οι σχέσεις ανάμεσα στους δύο πρώην μαχητές έχουν χειροτερεύσει.

Εντάσεις ανάμεσα στον Καγκαμέ και τους ομολόγους του στην περιοχή

Ο Μουσέβενι δεν είναι ο μόνος αφρικανός ηγέτης που τον χωρίζουν διαφωνίες με τον Καγκαμέ. Πολιτικές εντάσεις υπάρχουν και με το Μπουρούντι. Η προσωπική έχθρα του Καγκαμέ με τον πρόεδρο του Μπουρούντι Πιέρ Νκουρουνζίζα  παίζει ασφαλώς σημαντικό ρόλο. Αλλά ο αναλυτής Πατρίκ Χαγιαγιάντι πιστεύει ότι η έχθρα έχει και φυλετικό χαρακτήρα. «Στη Ρουάντα όλοι λένε ότι είναι κάτοικοι της χώρας, αλλά όταν μιλούν λίγο περισσότερο, υποστηρίζουν ότι οι Χούτου είναι κατά κάποιον τρόπο αποκλεισμένοι». Γίνεται αμέσως σαφές ότι μέχρι και σήμερα οι Χούτου θεωρούνται υπεύθυνοι για τη γενοκτονία και δεν χαίρουν εμπιστοσύνης, υποστηρίζει ο Χαγιαγιάντι, σε αντίθεση με το Μπουρούντι που έχει καταγράψει προόδους στην ενσωμάτωση των φυλών, κάτι που αποτελεί απειλή για τον Καγακαμέ, ο οποίος διακατέχεται από φιλοδοξίες για ηγετική θέση στην περιοχή. Ο συνεργάτης του νοτιοαφρικανικού Ινστιτούτου Δικαιοσύνης και Συμφιλίωσης IJR απορρίπτει την κριτική από το Κιγκάλι ότι ο πρόεδρος Νκουρουνζίζα βοηθά τους αντάρτες στο Κονγκό εναντίον του Καγκαμέ. «Ασφαλώς τα σύνορα ανάμεσα στις δύο χώρες είναι διάτρητα και γίνεται λαθρεμπόριο όπλων, αλλά όχι ότι η κυβέρνηση στο Μπουρούντι στοχεύει στην αποσταθεροποίηση της Ρουάντας», υποστηρίζει.

Παρατηρητές φοβούνται ότι οι εντάσεις στην περιοχή θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ανοιχτή βία. Βέβαια αυτήν τη φορά κανείς δεν περιμένει από τη Δύση να ασκήσει πιέσεις στον πρόεδρο της Ρουάντας να βελτιώσει τις σχέσεις του με τους γείτονες. «Η Ρουάντα έχει ακόμη ανάγκη την οικονομική βοήθεια, αλλά ο Πολ Καγκαμέ εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες της Δύσης με τρόπο αριστοτεχνικό» πιστεύει ο Φιλ Κλαρκ. «Οι διεθνείς δανειστές βρίσκονται υπό πίεση απέναντι στις φτωχές χώρες, ενώ οι κυβερνήσεις που εκλαμβάνουν την οικονομική βοήθεια ως διακριτικό μέσο πίεσης, δείχνουν τη Ρουάντα ως πρότυπο χώρας, η οποία χάρη σε αυτές άλλαξε θετικά. Τώρα να την παρουσιάσουν ξαφνικά ως την κακιά της ιστορίας, θα ερχόταν σε αντίθεση με τη στρατηγική τους», τονίζει ο Κλαρκ.

Κριστίνα Κριπάχι, DW

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου