Τι αναμένεται στη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων;

Λίγο πριν από τη σύνοδο κορυφής Ε.Ε. – Δυτικών Βαλκανίων «το αίσθημα είναι παρόμοιο με αυτό των παιδιών την παραμονή των Χριστουγέννων που ανυπομονούν να πάρουν τα δώρα τους», όπως δήλωσε ανώτατος αξιωματούχος της Ε.Ε.

Εν προκειμένω τα πιθανά «δώρα» θα παρουσιαστούν στους επικεφαλής των κρατών της Αλβανίας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Βορείου Μακεδονίας και του Κοσσυφοπεδίου σήμερα Τετάρτη (13 Δεκεμβρίου) στις Βρυξέλλες. Το ποιος θα λάβει τι, θα αποφασιστεί βέβαια την Πέμπτη κατά τη σύνοδο κορυφής των 27 κρατών - μελών της Ε.Ε χωρίς τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Όσον αφορά την ένταξη της Αλβανίας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου ή της Βόρειας Μακεδονίας, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες ημερομηνίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι σε διαπραγματεύσεις με τα τέσσερα αυτά κράτη σχετικά με τις αλλαγές στις εθνικές νομοθεσίες, την κρατική δομή και τις κυβερνητικές πρακτικές, προκειμένου να εναρμονιστούν με τα ενωσιακά πρότυπα.

Ανοιχτό παραμένει ακόμη το πώς θα προσαρμοστεί και η Ε.Ε. για το ενδεχόμενο ένταξης νέων μελών, καθώς οι υπάρχοντες κανονισμοί και δομές λήψης αποφάσεων καθιστούν αδύνατη μία τέτοια εξέλιξη. Εδώ και χρόνια τα κράτη-μέλη διαφωνούν σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις που θα πρέπει να γίνουν. Σε ομιλία του στη Σλοβενία, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ είχε θέσει το 2030 ως προθεσμία για τη διεύρυνση της Ένωσης. Ωστόσο η Ε.Ε. δεν επιβεβαίωσε ποτέ επισήμως σε σύνοδο κορυφής αυτόν τον χρονικό ορίζοντα.

Ο δε καγκελάριος Όλαφ Σολτς τάχθηκε υπέρ της ταχύτερης διεύρυνσης, δίχως όμως κάποια πιο συγκεκριμένη αναφορά. Η Γερμανία προτιμά να λαμβάνονται περισσότερες αποφάσεις βάσει πλειοψηφίας χωρίς να απαιτείται απαραιτήτως ομοφωνία. Αυτό όμως είναι κάτι που ανησυχεί πολλά μικρά κράτη-μέλη που θα έχαναν μέρος της επιρροής τους.

Μεγαλύτερη δυναμική για τη διεύρυνση;

Άπαντες στις Βρυξέλλες συμφωνούν πάντως στο εξής: μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι συζητήσεις για την ένταξη των έξι βαλκανικών κρατών έχουν αποκτήσει νέα δυναμική.

Μετά την έναρξη του πολέμου ξεκίνησαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία ενώ η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έγινε επίσης υποψήφια προς ένταξη  χώρα– αν και εξαιτίας των ρωσόφιλων Σέρβων της Βοσνίας, προκύπτουν ζητήματα που καθιστούν αβέβαιο το πότε θα ξεκινήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Μετά τους εμφυλίους πολέμους της Γιουγκοσλαβίας, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη βρίσκεται εδώ και 28 χρόνια υπό διεθνή εποπτεία.

Προέχει η επίλυση των χρόνιων διαμαχών

Την ίδια στιγμή το Κοσσυφοπέδιο δεν αναγνωρίζεται ούτε από τη Σερβία ούτε και από ορισμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε., γεγονός που περιπλέκει την πρόοδο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Η Ε.Ε. κάλεσε τα βαλκανικά κράτη να επιλύσουν τις διμερείς διαμάχες πριν την επικείμενη σύνοδο κορυφής της Τετάρτης, προκειμένου να μπορεί να επιτευχθεί κάποια πρόοδος. Στη σύνοδο κορυφής αναμένεται να συμμετάσχουν τόσο η πρωθυπουργός της Σερβίας Άνα Μπρνάμπιτς όσο και η πρόεδρος του Κοσσυφοπεδίου Βιόσα Οσμάνι. Κανείς όμως δεν περιμένει ουσιαστική προσέγγιση μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας αναφορικά με τις σερβικές αυτόνομες περιοχές στο Κοσσυφοπέδιο, ιδίως μετά τη φετινή κλιμάκωση. Πάντως, κατά τη σύνοδο κορυφής Ε.Ε. – Δυτικών Βαλκανίων, οι δύο κυβερνήσεις θα κληθούν να εφαρμόσουν την συμφωνία εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων, στην οποία αμφότερες έχουν συναινέσει εδώ και καιρό. Εξάλλου, εάν δεν επιτευχθεί η συμφιλίωση ούτε η Σερβία ούτε το Κοσσυφοπέδιο πρόκειται να ενταχθούν στην Ε.Ε.

Σύμφωνα με τις εκθέσεις προόδου της Ε.Ε. από τον Νοέμβριο, τα έξι βαλκανικά κράτη προχωρούν εν γένει ταχέως στη βελτίωση του κράτους δικαίου, του τρόπου διακυβέρνησης και της καταπολέμησης της διαφθοράς. Όσον αφορά όμως τα δημοσιονομικά ελλείματα που διαπιστώθηκαν το παρελθόν έτος, δεν σημειώθηκε εντυπωσιακή πρόοδος.

Όσον αφορά την Αλβανία, η χώρα πέρασε από αξιολόγηση ώστε να ξεκινήσουν σύντομα οι διαπραγματεύσεις. Αυτές όμως εμποδίζονται επί του παρόντος από την Ελλάδα, εξαιτίας των γεγονότων στη Χειμάρρα. Καθώς η πρόοδος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων είναι εφικτή βάσει ομόφωνων αποφάσεων, οι διαδικασίες αναγκαστικά επιβραδύνονται όταν ένα κράτος-μέλος ασκεί βέτο.

Οικονομικά κίνητρα

Ενόψει της συνόδου κορυφής, η Ε.Ε. εστιάζει σε περισσότερο λειτουργικές ενέργειες. Έτσι, ιδρύθηκε στα Τίρανα τμήμα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου της Μπριζ όπου φοιτούν επί του παρόντος 500 φοιτητές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη θέλουν να χορηγήσουν περισσότερες υποτροφίες γι' αυτήν την ευρωπαϊκή σχολή, εξ ου και η συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και εκείνων των Βαλκανίων πρόκειται να επεκταθεί.

Η Ε.Ε. έχει ξεκινήσει πολλά προγράμματα για την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, της καινοτομίας, των υποδομών και των επενδύσεων στα Βαλκάνια. Τον Νοέμβριο, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα ύψους 6 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2027 που θα φέρει στα Βαλκάνια τα πλεονεκτήματα της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς και της ελεύθερης μετακίνησης εμπορευμάτων και ανθρώπων ήδη πριν την επίσημη ένταξη των κρατών στην Ε.Ε. Εκτιμάται ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία, με αυτόν τον τρόπο, οι οικονομικές επιδόσεις των Δυτικών Βαλκανίων θα μπορούσαν ακόμη και να διπλασιαστούν.

Ο ανταγωνισμός με την Κίνα και τη Ρωσία

Επιπλέον, με τις επιδοτήσεις για τον ενεργειακό εφοδιασμό και την επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Ε.Ε. θέλει να δημιουργήσει έναν στενότερο δεσμό με τα βαλκανικά κράτη, περιορίζοντας ταυτοχρόνως την επιρροή των γεωστρατηγικών ανταγωνιστών της, δηλαδή της Κίνας και της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με ανάλυση του Ιδρύματος για την Επιστήμη και την Πολιτική (SWP) του Βερολίνου, η Ε.Ε. αποτελεί σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο των έξι κρατών των Δυτικών Βαλκανίων, με μεγάλη απόσταση από την Κίνα ή τη Ρωσία.

Στη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες, η Ε.Ε. θέλει να πείσει τη Σερβία στην υπογραφή μίας κοινής δήλωσης όπου θα τονίζεται η σύνταξη της χώρας με τους ενωσιακούς στόχους στην εξωτερική πολιτική, καθώς και η απομάκρυνση από τη Ρωσία. Ωστόσο, είναι μάλλον απίθανο να συμφωνήσει σε αυτό ο αυταρχικός Σέρβος πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς. Εξάλλου η Σερβία εξακολουθεί να προμηθεύεται πολύ φθηνή ενέργεια από τη Ρωσία. Ανώτατοι αξιωματούχοι της Ε.Ε. εκτιμούν πως η Σερβία δεν θα εξωθηθεί σε καμία σχετική ενέργεια κατά τη σύνοδο κορυφής. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με το Βελιγράδι θα συνεχιστούν, ακόμη κι αν αυτό δεν ταυτίζεται ακόμη πλήρως με την εξωτερική πολιτική της Ε.Ε.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς