Τούρκος θεολόγος: Η Μονή της Χώρας δεν χρειάζεται ως τζαμί

Η Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη ήταν ένας χριστιανικός τόπος λατρείας για περίπου 450 χρόνια. Από τότε που η Κωνσταντινούπολη κατακτήθηκε από τον σουλτάνο Μεχμέτ Β' το 1453 ανήκε στους Οθωμανούς, οι οποίοι τον 16ο αιώνα τη μετέτρεψαν σε τζαμί. Το ίδιο συνέβη και με την Αγία Σοφία που χτίστηκε τον 6ο αιώνα.

Και στις δύο περιπτώσεις όμως διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό τον αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό τους χαρακτήρα. Στη Μονή της Χώρας διακρίνονται ακόμα και σήμερα σημαντικά ψηφιδωτά και τοιχογραφίες από τις αρχές του 14ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια της ισλαμικής προσευχής, τέτοιες απεικονίσεις απλώς καλύπτονται.

Μετά την εγκαθίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923 από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τόσο η Αγία Σοφία το 1935 όσο και η Μονή της Χώρας το 1948 μετατράπηκαν σε μουσεία. Ωστόσο το 2020 μετά από διάταγμα του Πρόεδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετατράπηκαν σε τζαμιά.

Η συμβολική σημασία των κτιρίων

Για την κυβέρνηση του AKP, τα κτίρια έχουν συμβολική σημασία πέρα ​​από την αξία τους ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Το AKP δίνει ιδιαίτερη σημασία στις ισλαμικές αξίες και θεωρεί πως εκπροσωπεί τη διάδοχη κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη σύγχρονη Τουρκία. Η λέξη «κατάκτηση» χρησιμοποιήθηκε συχνά από τα φιλοκυβερνητικά μέσα. Το Προεδρείο Θρησκευτικών Υποθέσεων Diyanet, το οποίο υπάγεται στον πρόεδρο Ερντογάν, περιέγραψε τη Μονή της Χώρας ως «τρόπαιο κατάκτησης».

Ο Νικόλαος Ουζούνογλου, Πρόεδρος της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών περιγράφει τη σημασία της Μονής της Χώρας ως εξής: «Η Μονή της Χώρας είναι το πιο σημαντικό κτίριο της τελευταίας αναγεννησιακής εποχής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και απεικονίζει την ουσία του Χριστιανισμού».

Η αρχιτέκτονας και αναστηλώτρια Ζεϊνέπ Αχουμπέι τονίζει την ιδιαίτερη σημασία της Μονής της Χώρας για την ιστορία της Τέχνης: «Υπάρχουν πολλά πρώην βυζαντινά κτίρια στην Τουρκία που υπέστησαν ζημιές σε σεισμούς και στη συνέχεια αποκαταστάθηκαν. Όμως τα ψηφιδωτά σε αυτά τα κτίρια δεν μπόρεσαν να διατηρηθούν όπως αυτά που βρίσκονται στην Μονή της Χώρας».  Η αρχιτέκτονας πιστεύει ότι η κληρονομιά του κτιρίου πρέπει να παρουσιάζεται με τέτοιον τρόπο ώστε να αρμόζει στο παρελθόν του, και αυτό δεν μπορεί να γίνει με τη λειτουργία του ως τζαμί.

Μια περιττή αλλαγή χρήσης

Είναι σαφές πως η ελληνική πλευρά έχει ενοχληθεί από αυτή τη μετατροπή. Eπίσης πολλοί Τούρκοι ανησυχούν για τον αντίκτυπο που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια κίνηση για την ειρήνη μεταξύ των θρησκειών. Ο Νικόλαος Ουζούνογλου, Πρόεδρος της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών κάνει λόγο για τη «Συμμαχία των Πολιτισμών», η οποία ιδρύθηκε το 2006 με πρωτοβουλία της Τουρκίας και της Ισπανίας στο πλαίσιο του ΟΗΕ. «Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την πρωτοβουλία, οι ευαισθησίες μεταξύ των θρησκειών πρέπει να είναι στο υψηλότερο επίπεδο προκειμένου να βελτιωθεί ο διάλογος και η ανεκτικότητα», τονίζει. Η αρχιτέκτονας και αναστηλώτρια Ζεϊνέπ Αχουμπέι πιστεύει παράλληλα πως η απόφαση είναι μια απόδειξη της απομάκρυνσης της κυβέρνησης από την κοσμική θεώρηση του κράτους του Κεμάλ Ατατούρκ.

Τέλος, ο ισλαμιστής θεολόγος Ιχσάν Ελιατσίκ θεωρεί την απόφαση περιττή και από μια πολύ πρακτική άποψη. Υπάρχουν αρκετά τζαμιά για την προσευχή των μουσουλμάνων, που βρίσκονται πολύ κοντά στη Μονή της Χώρας και την Αγία Σοφία. «Κανείς δεν χρειάζεται αυτά τα κτίρια ως τζαμιά», λέει και επισημαίνει πως πρόκειται για πολιτικές αποφάσεις. «Τα έργα τέχνης στη Μονή της Χώρας αφηγούνται την ιστορία του Χριστιανισμού. Είναι ιστορικά κτίρια που ανήκουν στην ανθρωπότητα. Γι' αυτό θα πρέπει να παραμείνουν μουσεία», υπογραμμίζει.

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου