Το Συμβούλιο της Ευρώπης γίνεται 75 χρονών

Ως συνείδηση της Ευρώπης το χαρακτήρισε κάποτε ο πρώτος καγκελάριος της μεταπολεμικής ιστορίας Κόνραντ Αντενάουερ. Ωστόσο 75 χρόνια αργότερα το Συμβούλιο της Ευρώπης φαίνεται να βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης. Αρκετά από τα μέλη του απειλούν με έξοδο, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία προασπίζεται, εξακολουθούν να υφίστανται διώξεις και πολλοί συγχέουν ακόμη και μετά από τόσες δεκαετίες το Συμβούλιο της Ευρώπης με την ΕΕ. Πόσα ακόμη γενέθλια έχει μπροστά του ο οργανισμός; Για την ιστορία το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύθηκε το 1949 ως ο πρώτος μεγάλος μεταπολεμικός ευρωπαϊκός οργανισμός και δεσμεύεται να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Στα 46 μέλη του περιλαμβάνονται όλες οι χώρες της ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία. Ως εκ τούτου, η ακτίνα δράσης του περιλαμβάνει 680 εκατομμύρια Ευρωπαίους από τη Γροιλανδία έως το Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, από τότε που η ΕΕ έγινε όλο και πιο σημαντική, η σημασία του Συμβουλίου της Ευρώπης μειώθηκε. Είναι πολύ εύκολο να το μπερδεύει κανείς με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από τους 27 αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ, ιδίως επειδή τόσο η ΕΕ όσο και το Συμβούλιο της Ευρώπης χρησιμοποιούν την ίδια σημαία και τον ίδιο ύμνο.

Απειλές για αποχώρηση

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία το Συμβούλιο της Ευρώπης εισήλθε σε ένα σημείο καμπής. Η Ρωσία αποβλήθηκε από τον οργανισμό λόγω του επιθετικού πολέμου στην Ουκρανία. Ωστόσο, άλλα κράτη-μέλη θεωρούνται ότι ίσως να έχουν την ίδια τύχη και δεν είναι απολύτως σαφές πόσο ακλόνητη είναι πραγματικά η δέσμευσή τους στις αρχές του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η Σερβία, για παράδειγμα, απειλεί να αποχωρήσει αν το Κοσσυφοπέδιο γίνει μέλος, όπως προβλέπεται. Πρόσφατα η Κοινοβουλευτική Συνέλευση άναψε το πράσινο φως. Η αντιπροσωπεία του Αζερμπαϊτζάν αποβλήθηκε από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης για ένα χρόνο στις αρχές του έτους, επειδή η χώρα είχε αρνηθεί να επιτρέψει την πρόσβαση σε εκλογικούς παρατηρητές. Η Τουρκίαδεν εφαρμόζει εδώ και χρόνια σημαντικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) και συνεχίζει να κρατά φυλακισμένο, για παράδειγμα, τον ακτιβιστή, επιχειρηματία και φιλάνθρωπο Οσμάν Καβάλα.

Αλλά και οι αποφάσεις του Δικαστηρίου προσλαμβάνονται επίσης ως "αγκάθι" για το Ηνωμένο Βασίλειο, εν μέρει επειδή οι δικαστές κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή τέλος του 2022 με την απόφασή τους εμπόδισαν τη χώρα να στείλει αιτούντες άσυλο με αεροπλάνο στη Ρουάντα. Ο πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ κατά τη ψήφιση της συμφωνίας ασύλου με τη Ρουάντα πριν από σχεδόν δέκα ημέρες, ανακοίνωσε ότι θα αγνοήσει στο μέλλον τα προσωρινά ασφαλιστικά μέτρα του ΕΔΑΔ.

„Το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν θα πρέπει απλώς να λαμβάνει υπόψη τις απειλές για αποχώρηση", πιστεύει ο Φρανκ Σβάμπε, επικεφαλής της γερμανικής αντιπροσωπείας στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση. "Αν μια ομάδα στο γερμανικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου παίζει με το χέρι αντί με το πόδι και κάθε φορά που ο διαιτητής σφυρίζει, απειλεί να αποχωρήσει, τότε αυτό δεν είναι ωραίο. Αλλά είναι δική του απόφαση. Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να παίζει με το χέρι". Ο Σοσιαλδημοκράτης πολιτικός προειδοποιεί ότι η ουσία και το νόημα του οργανισμού θα χαθεί αν οι κανόνες αποδυναμωθούν για όλους εξαιτίας μιας μεμονωμένης περίπτωσης.

Περιορισμένες δυνατότητες

Το πιο σημαντικό όπλο του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι και παραμένει το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) ή Δικαστήριο του Στρασβούργο, όπως συνηθίζεται να λέγεται. Παρακολουθεί τη συμμόρφωση με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΑΔ), την οποία έχουν υπογράψει όλα τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, και εγγυάται σημαντικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη ζωή, την απαγόρευση των βασανιστηρίων και την ελευθερία έκφρασης. Οποιοσδήποτε θεωρεί ότι τα δικαιώματά του παραβιάζονται μπορεί να προσφύγει στο ΕΔΑΑ. Οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για τις χώρες που καταδικάζονται. Ωστόσο, το δικαστήριο έχει φόρτο εργασίας με πάνω από 50.000 νέες προσφυγές το χρόνο, είτε διακρατικές ή μεταξύ ατόμων.

Εκτός αυτού όμως οι δυνατότητές του είναι περιορισμένες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο οργανισμός συχνά αποκαλείται χάρτινος τίγρης. Ο Σβάμπε το βλέπει διαφορετικά: "Η ΕΕ έχει οικονομικές δυνατότητες, ναι φυσικά, το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν τις έχει. Αλλά το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει κατοχυρώσει δικαιώματα". Σε αυτά περιλαμβάνεται, για παράδειγμα, το δικαίωμα να στέλνει αποστολές παρακολούθησης εκλογών ή να εισέρχεται απροειδοποίητα σε φυλακές.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης ως κινητήρια δύναμη

Η Γιούλια Ντουρχόφ, Γενική Γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας στη Γερμανία, υποστηρίζει ότι χωρίς το θεσμικό πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης δεν θα υπήρχαν πολλές θετικές εξελίξεις στην Ευρώπη, "για παράδειγμα, το δικαίωμα στην άμβλωση στην Ιρλανδία, οι μεταρρυθμίσεις στις φυλακές στη Ρωσία και την Τουρκία και η ενίσχυση του δικαιώματος στην οικογένεια και για τους πρόσφυγες". Ο Ντάνιελ Χέλτγκεν, διευθυντής Επικοινωνίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, υπενθυμίζει επίσης ότι "στην Ουκρανία, τη Μολδαβίακαι άλλες υποψήφιες χώρες της ΕΕ η επιρροή του Συμβουλίου της Ευρώπης, για παράδειγμα μέσω των συστάσεων της και της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων Greco κατά της Διαφθοράς, οδηγεί αναμφίβολα σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις του κράτους δικαίου". Ο Χέλτγκεν υπενθυμίζει και τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία δημιουργεί το νομικό πλαίσιο για την πρόληψη, προστασία και πάταξη της βίας κατά των γυναικών ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παραμένει η "σημαντικότερη διεθνής συνθήκη για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας με συγκεκριμένη παρακολούθηση από τα συμμετέχοντα κράτη". Επιπλέον, το Μητρώο Καταγραφής Ζημιών που εγκρίθηκε πέρυσι θεωρείται ως το πρώτο βήμα στο δρόμο για πιθανή καταβολή αποζημιώσεων στην εμπόλεμη Ουκρανία. Στόχος είναι να καταγραφούν οι καταστροφές, ώστε να αναζητηθούν ευθύνες από τη Ρωσία.

Το μέλλον με αυτοπεποίθηση

"Το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι πιο σημαντικό από ποτέ μπροστά στις αυξανόμενες εθνικιστικές, ρατσιστικές και αντιφεμινιστικές τάσεις", λέει η Ντουρχόφ από την Διεθνή Αμνηστία. „Ωστόσο, απαιτείται περισσότερη πολιτική βούληση από τα ευρωπαϊκά κράτη, ιδίως στις διμερείς τους σχέσεις". Η Διεθνής Αμνηστία πιστεύει επίσης ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης θα πρέπει να δημιουργήσει λιγότερους νέους θεσμούς και αντ' αυτού να βελτιώσει το υπάρχον σύστημα και να το κάνει πιο αποτελεσματικό. Ο Σβάμπερ παραμένει αισιόδοξος παρόλα αυτά. "Ισχύει, έχουμε όλο και περισσότερες χώρες που απομακρύνονται από τις αξίες. Αλλά δεν θα μπορέσουμε να το σταματήσουμε αυτό με το Συμβούλιο της Ευρώπης. Μπορούμε όμως να παραμείνουμε σταθεροί για όσο διάστημα έχουμε τη δυνατότητα. Η κατάσταση θα αλλάξει και πάλι".

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου