80 χρόνια από τον εκτοπισμό των Εβραίων της Βαρσοβίας

Από τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939 οι Εβραίοι της Βαρσοβίας υπέστησαν συνεχείς διώξεις από τους Γερμανούς κατακτητές έως τον Νοέμβριο του 1940, όταν απομονώθηκαν στο γκέτο της Βαρσοβίας στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης. Μέσα σε μια «ζωντανή κόλαση» ζούσαν 450.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, που αποδεκατίζονταν από την πείνα, τις αρρώστιες και τις καθημερινές εκτελέσεις. Συνηθισμένη εικόνα στους δρόμους τα παρατημένα πτώματα, ενώ απαγορευόταν οποιαδήποτε εξωτερική επικοινωνία ή βοήθεια στους κρατούμενους του γκέτο. Όποιος προσπαθούσε να διαφύγει τιμωρούνταν με θάνατο. Οι φρουροί σκότωναν μέχρι και μικρά παιδιά που περνούσαν λαθραία τρόφιμα ή κάρβουνο στο γκέτο.

Η συστηματική μεταφορά των Εβραίων προς Ανατολάς ξεκίνησε στις 22 Ιουλίου του 1942. Πριν τον πόλεμο οι Εβραίοι της Βαρσοβίας αποτελούσαν σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της πολωνικής πρωτεύουσας. «Ήταν 10 η ώρα το πρωί όταν εμφανίστηκε ο ταγματάρχης Χέφλε μαζί με τους συνοδούς του» έγραψε στο ημερολόγιο του ο  Άνταμ Τσερνιακόφ, επικεφαλής του Εβραϊκού Συμβουλίου του Γκέτο της Βαρσοβίας. «Μας είπαν ότι – με ορισμένες εξαιρέσεις – οι Εβραίοι πρέπει να μετεγκατασταθούν στην Ανατολή χωρίς διάκριση φύλου και ηλικίας».

Ο Πολωνοεβραίος μηχανικός και πολιτικός Τσερνιακόφ έπρεπε να στέλνει με τη βία κάθε μέρα έξι χιλιάδες άτομα από το γκέτο προς εκτοπισμό, λίγο αργότερα ο αριθμός ορίστηκε στις δέκα χιλιάδες. «Μου ζητούν να σκοτώσω τα παιδιά του λαού μου με τα χέρια μου, δεν έχω άλλη επιλογή από το να πεθάνω», έγραψε ο Τσερνιακόφ στην αποχαιρετιστήρια επιστολή στη γυναίκα του μια μέρα μετά την έναρξη του εκτοπισμού, δίνοντας τέλος στη ζωή του.

Προορισμός του «ταξιδιού» οι θάλαμοι αερίων της Τρεμπλίνκα

Χρησιμοποιώντας μαστίγια και ξύλα οι Γερμανοί στρατιώτες έβγαζαν με την βία τους Εβραίους έξω από τα σπίτια τους υποχρεώνοντάς τους σε ένα μακρύ ταξίδι χωρίς επιστροφή. Στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα τα βαγόνια εισέρχονταν ανά εικοσάδες. Τα θύματα υποχρεώνονταν να τρέχουν γυμνά κατά μήκος ενός περιφραγμένου μονοπατιού, που το αποκαλούσαν «σωλήνα» και οδηγούσε στους θαλάμους αερίων όπου διοχετευόταν μονοξείδιο του άνθρακα σκοτώνοντας όσους βρίσκονταν μέσα. Πολλοί προσπαθούσαν να κρυφτούν αλλά η έντονη πείνα και το δέλεαρ που προσφερόταν, τρία κιλά ψωμί και ένα κιλό μαρμελάδα ανά άτομο, ανάγκασε πολλούς να πάνε εθελοντικά στον θάλαμο αερίων.

Σύντομα κατέστη σαφές ότι η «Μεγάλη Επιχείρηση της Βαρσοβίας», όπως είχε ονομαστεί, και η «μετεγκατάσταση στην Ανατολή» δεν ήταν κάτι άλλο από τη μαζική δολοφονία των Εβραίων. Όσοι κατάφεραν να ξεφύγουν προσπαθούσαν να προειδοποιήσουν τους συμπολίτες τους αλλά πολλοί είτε λόγω απελπισίας είτε από συναίσθηση ευθύνης προς τα αγαπημένα τους πρόσωπα δεν έβλεπαν κάποιον τρόπο να ξεφύγουν από το θάνατο.

Στις αρχές Αυγούστου, ο Γιάνους Κόρτσακ, παιδίατρος και διευθυντής του ορφανοτροφείου στο γκέτο της Βαρσοβίας, βρέθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης με τα ορφανά που είχε υπό την προστασία του. Ο ίδιος μπορούσε να δραπετεύσει αλλά επέλεξε να θυσιαστεί λέγοντας στα παιδιά  ότι πηγαίνουν βόλτα στην «εξοχή». Με τον ίδιο τρόπο πέθανε και η συνεργάτιδά του Στεφανία Βιλτσίνσκα. Η νοσοκόμα Αντίνα Μπλάντι‑Σβάιγκιερ αντίθετα επέλεξε να χορηγήσει μορφίνη στα παιδιά που είχε υπό την αιγίδα της προτού πέσουν στα χέρια των Γερμανών.

Η ολοκληρωτική εξόντωση των Εβραίων

Μέσα σε δύο μήνες, σύμφωνα με γερμανικές πηγές, περισσότεροι από 250.000 Εβραίοι απελάθηκαν στην Τρεμπλίνκα, ενώ εβραϊκές πηγές κάνουν λόγο για 300.000 θύματα. Χιλιάδες άρρωστοι και ηλικιωμένοι που δεν μπορούσαν να μεταφερθούν εκτελέστηκαν στο εβραϊκό νεκροταφείο της Βαρσοβίας. Περίπου 35.000 Εβραίοι παρέμειναν ζωντανοί και ρίχτηκαν στα κάτεργα, ενώ 20 έως 25 χιλιάδες γλίτωσαν τον εκτοπισμό και έμειναν παράνομα στο γκέτο. Λίγο πριν και τον δικό τους εκτοπισμό τον Απρίλιο του 1943 ξεκίνησε η εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας. Εκεί 13.000 Εβραίοι έχασαν τη ζωή τους και οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν στην Τρεμπλίνκα και σε άλλα στρατόπεδα. Ένα σημείωμα αυτόπτη μάρτυρα που βρέθηκε γράφει: «Η εβραϊκή Βαρσοβία έπαψε να υπάρχει».

Το γκέτο στη Βαρσοβία ισοπεδώθηκε και μετά τον πόλεμο χτίστηκε στη θέση του ένα νέο οικιστικό συγκρότημα. Σήμερα στην πολωνική πρωτεύουσα δεν υπάρχει τίποτα που να θυμίζει το εβραϊκό στοιχείο που κάποτε δέσποζε. Οι συμμετέχοντες στην πορεία μνήμης θα ξεκινήσουν από το σημείο του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού και θα κατευθυνθούν στην οδό Ναλέφσκι, ένα δρομάκι που βρισκόταν κάποτε στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας. Όλα έχουν αλλάξει από τότε εκτός από το λιθόστρωτο πεζοδρόμιο και τις ράγες του τραμ που πλέον δεν χρησιμοποιούνται.

Γιάτσεκ Λέπιαρτς

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου