80 χρόνια από το πογκρόμ κατά των Εβραίων

Ήρθαν με δάδες και τσεκούρια. Τη νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου 1938 άνδρες των SS και της SA εισέβαλαν, ανάμεσα σε άλλες, και σε μια μικρή συναγωγή στο Βύρτσμπουργκ. Προχώρησαν σε βανδαλισμούς, αφαίρεσαν λάμπες από τους τοίχους, κατέστρεψαν τα έπιπλα και τη διακόσμηση του χώρου.

Τη φρικτή Νύχτα των Κρυστάλλων, τη νύχτα του μεγάλου πογκρόμ κατά των Εβραίων, οι Ναζί κατέστρεψαν 1.400 συναγωγές, τις μισές δηλαδή που λειτουργούσαν σε Γερμανία και Αυστρία. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Χιλιάδες εβραϊκά καταστήματα καταστράφηκαν και 30.000 Εβραίοι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης.

Οι Ναζί έκλεψαν ό,τι μπορούσαν. Άρπαξαν αντίτυπα και μελέτες της Πεντατεύχου, ενδύματα των ραβίνων, φώτα Χανουκά που είναι μία ειδική λυχνία με εννέα βραχίονες, ποτήρια και πιάτα κιντούς. Και όλα αυτά προς μεγάλη χαρά πολλών Γερμανών διευθυντών μουσείων.

«Εμείς οι διευθυντές μουσείων θα πρέπει να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να δούμε πως αυτό που έγινε τότε ήταν καθαρή απληστία, θέλαμε απλά να μεγαλώσουμε τις συλλογές μας», λέει ο Μπέρνχαρντ Πούριν, διευθυντής του Εβραϊκού Μουσείου στο Μόναχο.

Τα μουσεία και η αγαστή συνεργασία με τους Ναζί

Την απληστία αυτή δεν την είχαν μόνο οι διευθυντές των μεγάλων μουσείων αλλά και των μικρότερων. Υπάλληλοι του Μουσείου Φραγκονικής Τέχνης στο Βύρτσμπουργκ ανακάλυψαν στις αποθήκες του, το 2016, πολλά κιβώτια με 150 αντικείμενα που είχαν κλαπεί από την εβραϊκή συναγωγή. Στην πλειονότητά τους ήταν κατεστραμμένα, μια και το μουσείο βομβαρδίστηκε το 1945. Ο σημερινός διευθυντής του μουσείου βρέθηκε μπροστά σε ένα παζλ,  το οποίο κατάφερε μέσα σε δυο χρόνια να ανασυνθέσει. Τα αντικείμενα αυτά παρουσιάζονται τώρα σε μια έκθεση στο Εβραϊκό Μουσείο του Μονάχου.

Τα μουσεία στη Γερμανία πλούτισαν τις συλλογές τους με εβραϊκούς θησαυρούς όχι μόνο τη Νύχτα των Κρυστάλλων καθώς μέρος των εκθεμάτων τους προέρχεται και από ιδιωτικές συλλογές.

Τα μουσεία διατηρούσαν αγαστές σχέσεις με τους Ναζί. Οι διευθυντές ήταν συχνά φίλοι και γνωστοί με υψηλόβαθμα στελέχη. Τα αντικείμενα που αφαιρέθηκαν τότε όμως δεν εκτέθηκαν στην εποχή τους. Συχνά η δικαιολογία ήταν ότι πήραν τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς από του Εβραίους για να τους διαφυλάξουν ή διατείνονταν ότι είχαν πάρει τα εκθέματα πριν από τον πόλεμο και δεν είχαν σχέση με ό,τι γινόταν με τους Εβραίους.

Τη δεκαετία του 1970 και του 1980 η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Η γερμανική κοινωνία άρχισε να μιλάει πιο ανοιχτά και ελεύθερα και φαινόταν έτοιμη να αντιπαρατεθεί για το θέμα του Ολοκαυτώματος. Τα μουσεία ακολούθησαν. Η σημερινή έκθεση στο Μόναχο που διαρκεί μέχρι την 1η Μαΐου 2019 δίνει ακόμα ένα έναυσμα προσέγγισης της σκοτεινής εκείνης περιόδου της γερμανικής ιστορίας.

Μόνικα Γκρίμπελερ / Μαρία Ρηγούτσου