DW: Στο καλό, Μίκη...

Ήταν ο πιο γνωστός συνθέτης ελληνικής μουσικής, ο πιο διάσημος Έλληνας. Με τη μουσική για το φιλμ "Αλέξης Ζορμπάς" η φήμη του πέρασε το 1964 τα σύνορα της χώρας. Και ποιος δεν έχει χορέψει το γνωστό μακρόσυρτο συρτάκι... Όμως στη μνήμη και τις καρδιές όλων δεν θα μείνει μόνο για τα τραγούδια του ή το συμφωνικό του έργο, αλλά κυρίως για το ρόλο του ως αντιστασιακού και πολιτικού. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που, καθηλωμένος στο αναπηρικό καροτσάκι, εμφανίστηκε δημόσια για να αντιταχθεί σθεναρά στη Συμφωνία των Πρεσπών. Η καταγωγή του ήταν από την Κρήτη και τη Μικρά Ασία.

Αντίσταση με τη βοήθεια της Deutsche Welle

Ο ίδιος γεννήθηκε στην Χίο το 1925. Επειδή όμως ο πατέρας ήταν δημόσιος υπάλληλος, η οικογένειά του άλλαζε τόπο διαμονής κάθε δύο, τρία χρόνια. 'Έτσι ο μικρός Μίκης δεν είχε τη δυνατότητα να συναναστρέφεται συνομήλικούς τους. Και στράφηκε προς της μουσική σε μικρή ηλικία. Ήδη 12 χρονών λέγεται ότι έγραψε το πρώτο του τραγούδι. Κατά τη γερμανική κατοχή παίρνει μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Μετά την αποχώρηση της Βέρχμαχτ το 1944 και το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ο Θεοδωράκης πολεμά με τους κομμουνιστές και μετά την ήττα τους εξορίζεται. Είναι η εποχή που τον στιγματίζει ως σκεπτόμενο άνθρωπο, καλλιτεχνικό δημιουργό.

Πολλά χρόνια αργότερα την δεκαετία του 2000 ο Θεοδωράκης περιέγραψε τη θεωρία ζωής και καλλιτεχνικής δράσης του σε ένα συμπόσιο στην Κρήτη με θέμα "Συμπαντική Αρμονία και Μουσική", τονίζοντας ότι ολόκληρη η πολιτική του δράση αποτελεί αντίδραση στη δυσαρμονία και το χάος. "Μπορείτε να εξηγήσετε σχετικά εύκολα τις πολιτικές μου αποφάσεις με την αντίθεση ανάμεσα στην αρμονία και τη δυσαρμονία. Ακόμη κι όταν έκανα λάθος. Ήταν πάντα ύψιστη επιταγή".  Η δικτατορία των αντισυνταγματαρχών το 1967 απαγορεύει την πώληση και μετάδοση των τραγουδιών του. Γίνεται μέλος του ΠΑΜ, συλλαμβάνεται και εξορίζεται.

Παρά τις δύσκολες συνθήκες κράτησης συνεχίζει να γράφει τραγούδια και τα στέλνει μυστικά στο εξωτερικό για να τα τραγουδήσει η Μελίνα Μερκούρη και η Μαρία Φαραντούρη. Το 1970, εξόριστος πια στο Παρίσι, κάνει αγώνα κατά της χούντας. Πολύ συχνά εκείνη την εποχή μέσω της ελληνικής εκπομπής της Deutsche Welle επικοινωνούσε με τους Έλληνες στην Ελλάδα παρά την λογοκρισία, όχι μόνο μέσα από τα απαγορευμένα τραγούδια του, αλλά και με τις πολιτικές του απόψεις. Μέχρι την πτώση της δικτατορίας έδωσε σχεδόν 1.000 συναυλίες, πολλές από αυτές στη Γερμανία, όπου οι δηλώσεις του τύγχαναν μεγάλης υποστήριξη και οι συναυλίες του ήταν κατάμεστες. Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας επέστρεψε στην Αθήνα και εξελέγη βουλευτής του ΚΚΕ. Μέχρι το τέλος παρέμεινε ενεργός πολίτης.

"Στόχος μου να βοηθήσω τον άνθρωπο να αναπτυχθεί"

Παρά τη σκληρή κριτική από πολιτικούς αντιπάλους ή ακόμη και συνοδοιπόρους του, παρέμεινε πιστός στα οράματα και τις αρχές του και δεν δίσταζε να τις επικοινωνεί δημόσια, ακόμη κι όταν πολιτικά, συχνά μάλιστα και ανθρώπινα, βρέθηκε απομονωμένος, όταν για παράδειγμα δραστηριοποιήθηκε υπέρ της ελληνοτουρκικής φιλίας. Στο θέμα της ονομασίας της Βόρειας Μακεδονία αντιτάχθηκε σθεναρά. Τι ήταν εκείνο που ώθησε έναν τόσο προοδευτικό άνθρωποι να υπερασπιστεί με σθένος μία τόσο συντηρητική άποψη, παραμένει αναπάντητο. Ο Θεοδωράκης αφήνει μια τεράστια πολιτιστική παρακαταθήκη. Εκτός από τα απειράριθμα τραγούδια του αφοσιώθηκε και στην συμφωνική μουσική. Πέντε όπερες, συμφωνίες, κοντσέρτα για σόλο όργανα και ορχήστρα, μπαλέτα και μουσική δωματίου. Όμως μπορεί ο συνθέτης του "Ζορμπά" να έχει γράψει και σημαντικές συμφωνίες; Για το ίδιο δεν ήταν καν θέμα, γιατί δεν ξεχώριζε ανάμεσα στην λεγόμενη σοβαρή και ελαφρά μουσική, παρά μόνο ανάμεσα στην καλή και κακή μουσική.       

Παραλαμβάνοντας το 2002 στη Βόννη το βραβείο Erich Wolfgang-Korngold για την κινηματογραφική του μουσική δημιουργία, είχε πει σε συνέντευξη στη DW ότι στόχος του ως συνθέτης είναι να κάνει καλύτερο τον άνθρωπο. Επέκρινε το ότι η μουσική στη σύγχρονη εποχή προορίζονταν περισσότερο για κατανάλωση και διασκέδαση, συχνά σε πολύ χαμηλό επίπεδο. "Ο δικός μου στόχος όμως είναι να βοηθήσω τον άνθρωπο να αναπτυχθεί, πιστεύω βαθιά ότι η τέχνη και ο πολιτισμός συμβάλει θετικά σε αυτό", τόνιζε. Η σχέση του Θεοδωράκη με την DW δεν περιορίστηκε μόνο στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας. Ο ίδιος επισκέφθηκε τον σταθμό, όταν ακόμη η έδρα της ήταν στην Κολωνία.Και πάντα και παντού όπου έδινε συναυλίες στη Γερμανία και ήταν ο ίδιος φυσικά παρών, η ελληνική σύνταξη ήταν εκεί και κατέγραφε άλλη μια βραδιά αποθέωσης από το γερμανικό και το ελληνικό κοινό.

Την αποθέωση "βίωσε" και στις 28 Οκτωβρίου του 2017, στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου της Βόννης, με αφορμή τα 50χρονα από την επιβολή της δικτατορίας. Ο τενόρος Γιώργος Κανάρης, η σοπράνο Αλεξάνδρα Βούλγαρη, ο Μιχάλης Αμανατίδης στο μπουζούκι, ο Απόστολος Χατζητομάρης στο πιάνο και η Διεθνής Χορωδία της DW έκαναν τον κόσμο να ξεσηκωθεί. Μόνο που η φωνή της "αντίστασης και της δημοκρατίας" δεν μπόρεσε να είναι εκεί. Είχαν αρχίσει τα σοβαρά προβλήματα υγείας να κρατούν τον τεράστιο μουσικοσυνθέτη μακριά από τον κόσμο που τον λάτρεψε. Στο καλό Μίκη…

Στέφανος Γεωργακόπουλος/Ειρήνη Αναστασοπούλου