Oι Εβραίοι της Γερμανίας στον Α´ Παγκ. Πόλεμο

Ένας στρατιώτης σε θέση μάχης μέσα σε μία τάφρο. Με βλέμμα σταθερό, έτοιμος να πατήσει τη σκανδάλη, αναζητεί τον εχθρό κάπου στο βάθος. Αλλά ο πραγματικός εχθρός, σύμφωνα με μία αυστριακή, αντισημιτική προπαγανδιστική καρτ ποστάλ του 1919, στέκεται πίσω του. Μια φιγούρα στα λευκά, τον προσεγγίζει χασκογελώντας με στόχο να τον μαχαιρώσει «ύπουλα και πισώπλατα». Οι Γερμανοί και Αυστριακοί της εποχής καταλάβαιναν αμέσως ποιος ήταν ο «εχθρός» της καρτ ποστάλ: ένας Εβραίος. Την ίδια περίοδο κείμενα και γελοιογραφίες με στοιχεία αντισημιτισμού έκαναν την εμφάνισή τους, αναπαράγοντας υποτιμητικά στερεότυπα.

Στις γελοιογραφίες οι Εβραίοι απεικονίζονταν με μεγάλη μύτη και μικρά χείλη, θηλυπρεπείς και με ύπουλο βλέμμα. Η «μαχαιριά στην πλάτη» συνοψίζει έναν από τους κυρίαρχους μύθους στη Γερμανία του 1918: ότι η ήττα στον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αποτέλεσμα «πισώπλατου χτυπήματος» παρά το γεγονός ότι οι Γερμανοί παρέμεναν αήττητοι στις μάχες. Το μοτίβο ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο και στις πολιτικές ελίτ, ενώ είχε αναπαραχθεί ακόμα και από τον πρόεδρο Πάουλ φον Χίντενμπουργκ.

Πατριωτισμός και ιουδαϊσμός

«Υπάρχουν μόνο Γερμανοί» είχε αναφωνήσει ο Κάιζερ Γουλιέλμος ΙΙ τον Αύγουστο του 1914, στο ξέσπασμα του πολέμου. Πολλοί ήταν οι Εβραίοι που ήλπιζαν ότι πράγματι έτσι θα ήταν. Ωστόσο, παρά την τυπική ισότητα με τους υπόλοιπους Γερμανούς, στην πράξη φαίνονταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αφού έρχονταν καθημερινά αντιμέτωποι με τις προκαταλήψεις και την απόρριψη. Στον στρατό για παράδειγμα δεν υπήρχαν παρά ελάχιστοι εβραίοι ανώτεροι αξιωματικοί. Στην πραγματικότητα πολλοί ήταν οι Εβραίοι που είδαν τον πόλεμο ως ευκαιρία να επιδείξουν τον πατριωτισμό τους. «Στους Εβραίους της Γερμανίας! Η πατρίδα καλεί τους γιους της κάτω από τις σημαίες!», ήταν η προτροπή της Κεντρικής Ένωσης Γερμανών Πολιτών Εβραϊκής Πίστης κατά το ξέσπασμα του πολέμου, καλώντας τους να πολεμήσουν με θάρρος και πίστη για τη νίκη της Γερμανίας. Περίπου 100.000 Εβραίοι πολέμησαν στον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ στην αρχή του πολέμου η αντισημιτική προπαγάνδα έδειχνε να υποχωρεί, στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής.

Οι απαρχές της ενοχοποίησης

Ωστόσο ο αντισημιτισμός γρήγορα επανήλθε στο προσκήνιο. Καθώς προχωρούσε ο πόλεμος πλήθαιναν και οι καταγγελίες για Εβραίους που απαλλάσσονταν από την υποχρέωση στρατιωτικής «θητείας προς την πατρίδα» ή ήταν λιποτάκτες. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι Εβραίοι παρουσιάζονταν ως «κερδοσκόποι του πολέμου», οι οποίοι αρπάζουν την ευκαιρία να αντλήσουν κέρδη. Μάλιστα ο πρώσος υπουργός Πολέμου είχε εκδώσει διαταγή να καταγραφούν όλοι οι Εβραίοι που πολεμούσαν στα σώματα του γερμανικού στρατού. Η διαδικασία έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «καταμέτρηση Εβραίων». Ωστόσο, ένα στοιχείο που δεν δημοσιεύθηκε ποτέ ήταν ότι περίπου 30.000 παράσημα είχαν δοθεί σε Εβραίους.

Μετά το τέλος του πολέμου τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα. Μία αφίσα της Ένωσης Εβραίων Απόστρατων του Ράιχ εν έτει 1920 είναι αφιερωμένη στις «γερμανίδες μάνες», ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Μία άλλη επιτύμβια πλάκα κάνει μνεία στους «12.000 Εβραίους που έχασαν τη ζωή τους για την πατρίδα στο πεδίο της μάχης». Ωστόσο ο μύθος της «πισώπλατης μαχαιριάς» από τους Εβραίους εξακολουθούσε να αποκτά ευρύτερο κοινό. Οι Εβραίοι, οι σοσιαλιστές και οι δημοκράτες στοχοποιήθηκαν ως αποδιοπομπαίοι τράγοι για την ήττα. Μετά την κατάρρευση του Ράιχ, ακολούθησε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, την οποία οι αντισημιτικοί κύκλοι της εποχής θεωρούσαν «εβραϊκή δημοκρατία». Αποκορύφωμα ήταν η δολοφονική επίθεση στον εβραϊκής καταγωγής υπουργό Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, Βάλτερ Ράτεναου, με σύνθημα «Χτυπάμε μέχρι θανάτου τον Ράτεναου, τον καταραμένο Εβραίο». Για το ναζιστικό καθεστώς ο μύθος του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου είχε αποκρυσταλλωθεί και οι Εβραίοι αποτελούσαν πια το αδιαμφισβήτητο σύμβολο για όλα όσα μισούσαν οι ναζί: για την ήττα, την επανάσταση, το σοσιαλισμό, τη δημοκρατία.

Μarc von Lüpcke- Schwarz / Δήμητρα Κυρανούδη