«Ένα νησί, δύο χώρες, καμία λύση»

Μισός αιώνας συμπληρώνεται σήμερα από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και τη διαίρεση του νησιού. Με αφορμή την 50ή επέτειο από τα γεγονότα της 20ής Ιουλίου 1974 το περιοδικό SPIEGEL δημοσιεύει αφιέρωμα για τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ’.

«Σε συνέντευξή του στο SPIEGEL το 1957 ο Μακάριος δεν ήταν ακόμη πρόεδρος της Κύπρου, αλλά πολιτικός ηγέτης μίας οργάνωσης ανταρτών που μαχόταν ακόμα και ένοπλα για να διώξει τους Βρετανούς. […] Εκείνη την περίοδο ο Μακάριος επιθυμούσε ακόμη την ένωση με την Ελλάδα – όπως και οι περισσότεροι Έλληνες Κύπριοι – παρ’ ότι, πέραν των 400.000 Ελλήνων κατοίκων, ζούσαν στο νησί και 100.000 Κύπριοι τουρκικής καταγωγής. Ο ίδιος δεν είχε καμία πολιτική φιλοδοξία, όπως διαβεβαίωνε στο SPIEGEL – μόλις γινόταν η απελευθέρωση, “θα έπαυε την ίδια στιγμή” και ο ρόλος του ως εθνικού ηγέτη. Όμως τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά».

Οι Βρετανοί εγκατέλειψαν το νησί με την προϋπόθεση η Κύπρος να μην επιδιώξει ποτέ την ένωση με την Ελλάδα, αλλά και να διασφαλίσει τα δικαιώματα της τουρκικής μειονότητας. «Παρ’ όλες τις σχετικές διαβεβαιώσεις όμως, ο Μακάριος, ο οποίος είχε γίνει πρόεδρος, αξιοποιούσε κάθε ευκαιρία για να ταλαιπωρεί την τουρκική μειονότητα – και αυτό μεταξύ άλλων οδήγησε την τελευταία να πιέσει υπέρ της διαίρεσης του νησιού».

Όταν ανέλαβε την εξουσία στην Ελλάδα η χούντα, ο Μακάριος φαίνεται να έπαψε να επιδιώκει την ένωση με «μία χώρα που είχε στρατιωτική δικτατορία», συνεχίζει το SPIEGEL. «Αντιθέτως, ο Αρχιεπίσκοπος εξελίχθηκε στη σημαντικότερη δημοκρατική προσωπικότητα που εναντιώθηκε προς τη χούντα – στην Κύπρο κατέφυγαν και μέλη της ελληνικής αντιπολίτευσης».

Τον Ιούλιο του 1974 «ο Αρχιεπίσκοπος αποφάσισε να επιτεθεί ευθέως στο καθεστώς της Αθήνας: σε ανοιχτή επιστολή του ο Μακάριος επέκρινε με αμείλικτη ευθύτητα το άδικο σύστημα της στρατιωτικής δικτατορίας. Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να παρουσιαστεί ως “ο κοινώς αποδεκτός σωτήρας της πατρίδας”, δηλαδή της Ελλάδας», σύμφωνα με το SPIEGEL.

«Η χούντα δεν μπορούσε να ανεχτεί μία τέτοια πρόκληση δίχως να χάσει το κύρος της». Και κάπως έτσι φτάσαμε στο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, με τον «Νικόλαο Σαμψών, τρομοκράτη του ΕΟΚΑ, γνωστό και ως “χασάπη των Τούρκων”, να αναλαμβάνει την προεδρία». Στις 20 Ιουλίου 1974 ακολούθησαν οι πρώτες επιθέσεις των Τούρκων.

Την ημέρα του πραξικοπήματος ο Μακάριος κατάφερε να διαφύγει από τη χώρα. Λίγους μήνες αργότερα όμως επέστρεψε στην Κύπρο, παραμένοντας επικεφαλής του κράτους μέχρι και τον θάνατό του το 1977. Την ημέρα που πέθανε, «το όνειρό του για μία ενωμένη, ανεξάρτητη, ελληνική Κύπρο έμοιαζε πιο μακρινό από ποτέ», ανέφερε στη νεκρολογία που είχε δημοσιεύσει εκείνη την περίοδο το SPIEGEL.

Η ζωή συνεχίζεται 50 χρόνια αργότερα

Αφιέρωμα στην Κύπρο του σήμερα, 50 χρόνια μετά τη διαίρεση του νησιού, φιλοξενεί η tageszeitung σε κείμενο που τιτλοφορείται «Ένα νησί, δύο χώρες, καμία λύση». Η εφημερίδα του Βερολίνου βρέθηκε στην Κύπρο και συνομίλησε με διάφορους ανθρώπους που ζουν στο νησί, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους.

«Υπήρχε μία περίοδος που οι συνθήκες ήταν λιγότερο τεταμένες. “Ζούσαμε ειρηνικά μαζί με τους Τουρκοκύπριους. Ήμασταν φίλοι”, θυμάται ο πάτερ Μάριος, Ελληνοκύπριος ορθόδοξος ιερέας από το Καϊμακλί της Λευκωσίας. Αυτό συνέβαινε πριν από τις αναταραχές του 1963, όταν και σημειώθηκε η πρώτη κλιμάκωση των βιαιοπραγιών μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Από τότε όμως η Τουρκία καθόριζε ολοένα και περισσότερο τη στάση των Τουρκοκυπρίων, όπως αναφέρει ο πάτερ Μάριος – και αυτό με το ελεύθερο της Δύσης».

Η Ντενίζ Αλτιόκ, Τουρκοκύπρια από την Αμμόχωστο, λέει από την πλευρά της «πως η επίλυση του Κυπριακού “δεν αποτελεί πλέον προτεραιότητα” των Τουρκοκυπρίων. Το ίδιο ισχύει και για εκείνη – εν αντιθέσει με παλαιότερα, που η εύρεση μίας λύσης ήταν το νούμερο ένα ζήτημα. “Αυτό όμως ανήκει στο παρελθόν. Δεν είμαστε ευχαριστημένοι με την παρούσα κατάσταση, αλλά την ίδια στιγμή δεν κάνουμε τίποτα για να βελτιώσουμε τα πράγματα”. Η ίδια έχει χάσει κάθε ελπίδα επίλυσης του ζητήματος. Στο βόρειο τμήμα του νησιού αυτό που απασχολεί τους ανθρώπους είναι η καθημερινότητα. “Γινόμαστε ολοένα και φτωχότεροι. Προσπαθούμε να επιβιώσουμε, να τα βγάλουμε πέρα από μέρα σε μέρα”, λέει. Από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι ο καλπάζων πληθωρισμός εξαιτίας της τεράστιας πτώσης στην αξία της τουρκικής λίρας, του επίσημου νομίσματος. Όταν παίρνει τον κατήφορο η τουρκική λίρα, πλήττεται άμεσα και η Βόρεια Κύπρος», εξηγεί η taz.

Το μακρινό όνειρο μίας ενωμένης Κύπρου

«Είμαστε σαν μαντρωμένα πρόβατα. Όταν πηγαίνω στα βόρεια, πρέπει να δείξω το διαβατήριό μου, λες και είμαι τουρίστας που πηγαίνει στο εξωτερικό. Είναι εντελώς παράλογο», δηλώνει ο ράπερ Τάσος Λάμνισος, γνωστός και ως “x.ypno”. Ο μουσικός ξεκαθαρίζει πως δεν θέλει καμία συνοριογραμμή στην Κύπρο. Η διαίρεση του νησιού οδηγεί τους ανθρώπους στον Βορρά και στον Νότο «να ζουν μέσα στη δική τους φούσκα», να μην έρχονται σε επαφή μεταξύ τους.

Όμως «μονάχα εάν και οι δύο πλευρές αναγνωρίσουν τα λάθη τους, μόνο τότε θα μπορέσει να βρεθεί μία λύση για το Κυπριακό. Δεν μας χωρίζει τίποτα. Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Τούρκοι, όλοι οι κάτοικοι της Κύπρου, ανεξαρτήτως καταγωγής, είναι Κύπριοι. Η Κύπρος ήταν ανέκαθεν ένα χωνευτήρι διαφορετικών εθνοτήτων, γλωσσών, θρησκειών και πολιτισμών», επισημαίνει ο μουσικός. Και τονίζει πως όλες οι πλευρές είναι υπεύθυνες για την επίλυση του ζητήματος, «αλλά εμείς οι Ελληνοκύπριοι ακόμα περισσότερο, γιατί είμαστε η πλειονότητα». Ο ίδιος δυστυχώς δεν πιστεύει πως θα ζήσει για να δει μία ενωμένη Κύπρο. Υπήρχαν πολλές ευκαιρίες στο παρελθόν για να συμβεί κάτι τέτοιο – αλλά δεν αξιοποιήθηκαν ποτέ.