Βουλγαρία: Ανάμεσα στη Δύση και τη Μόσχα

Η 3η Μαρτίου είναι για τη Βουλγαρία εθνική γιορτή, ημέρα απελευθέρωσης από τον οθωμανικό ζυγό ως αποτέλεσμα του ρωσο-ωθομανικού πολέμου του 1877/78. Με την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου η Βουλγαρία παίρνει και πάλι τη θέση της στον γεωγραφικό χάρτη. Η ημέρα αποτελεί έκφραση του στενού δεσμού ανάμεσα στη Βουλγαρία και τη Ρωσία. Όταν όμως στις 2 Μαρτίου η πρέσβης της Ρωσίας Ελεονόρα Μιτοφάνοβα κατέθετε στεφάνι στο Μνημείο της Ελευθερίας στη μνήμη των θυμάτων της βουλγαρικής ανεξαρτησίας στο όρο Σίπκα, ακούγονταν ο ήχος από χειροπέδες στην βουλγαρική πρωτεύουσα, τη Σόφια. Ένας Βούλγαρος στρατηγός συνελήφθη να κατασκοπεύει υπέρ της Ρωσίας. Τον είχαν στρατολογήσει πράκτορες της ρωσικής πρεσβείας στη Σόφια. Μόλις μια μέρα πριν τη σύλληψή του ο πρωθυπουργός Κίριλ Πετκόφ είχε απολύσει τον υπουργό Άμυνας Στέφαν Γιάνεφ για φιλορωσικές δηλώσεις. 

Βούλγαρος στρατηγός ως Ρώσος κατάσκοπος

Ως αιτία της απομάκρυνσής του υπουργού ο πρωθυπουργός Πετκόφ ανέφερε σε ανακοίνωση τα εξής: Κανένας υπουργός δεν έχει το δικαίωμα να έχει δική του εξωτερική πολιτική μέσω του Facebook, κανένας υπουργός δεν μπορεί να αποτελεί βάρος για την κυβέρνηση συνασπισμού και κανένας υπουργός δεν μπορεί να αποκαλεί τα γεγονότα στην Ουκρανία κάτι άλλο εκτός από πόλεμο. Ο Γιάνεφ, ανώτατος αξιωματικός του στρατού ενός κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ είχε περιγράφει το περασμένο Σαββατοκύριακο τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας στο Facebook ως "επιχείρηση" ακολουθώντας πιστά τον γλωσσικό κανόνα που επέβαλε ο Βλάντιμιρ Πούτιν. Ήδη από τον περασμένο Δεκέμβριο ο Γιάνεφ τάχθηκε πάλι στο Facebook κατά της στάθμευσης στρατευμάτων του ΝΑΤΟ στη Βουλγαρία και τον Ιανουάριο προειδοποίησε από το θεωρείο της βουλής σε εκπροσώπους του "ξένου τύπου" ότι η διένεξη στην Ουκρανία θα έπληττε τα βουλγαρικά "εθνικά συμφέροντα".

Η απόλυση Γιάνεφ είναι ενδεικτική του εσωτερικού ρήγματος στην κυβέρνηση Πετκόφ, η οποία ανέλαβε καθήκοντα μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο. Μετά την έναρξη της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τον Βούλγαρο πρωθυπουργό να μετριάσει τις εντάσεις μέσα στους κυβερνητικούς του εταίρους, τους φιλορώσους σοσιαλιστές και φιλοδυτικούς μεταρρυθμιστές. Μόλις την τελευταία στιγμή κατάφερε να αντικαταστήσει τον δικό του υποψήφιο για τη θέση του αποπεμφθέντα υπουργού Άμυνας με τον Ντράγκομιρ Ζακόφ, αρεστό των Σοσιαλιστών. Την ίδια ώρα οι Σοσιαλιστές τόσο στο βουλγαρικό όσο και στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ψήφισαν κατά των κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας και κατά της απαγόρευσης των ρωσικών κρατικών μέσων ενημέρωσης RT και Sputnik στην ΕΕ. "Στη ρητορική τους οι Σοσιαλιστές καταδικάζουν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά αντιτίθενται τόσο στις κυρώσεις όσο και στην στρατιωτική βοήθεια το Κίεβο, ο φιλορωσικός τους προσανατολισμός τους διακρίνει από τα άλλα κυβερνητικά κόμματα" λέει στη Deutsche Welle η Ρουμένα Φιλίποβα, διευθύντρια του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Ανάλυσης στη Σόφια. "Αυτή η διένεξη έχει δυναμική που μπορεί να τινάξει στον αέρα την κυβέρνηση" συνεχίζει η Φιλίποβα.

Αντιστάσεις στην φιλονατοική κυβέρνηση Πετκόφ έρχονται και από το υπερεθνικιστικό Κόμμα της Αναγέννησης. Οι ακραίες θέσεις του για την κατάργηση όλων των περιοριστικών μέτρων Covid-19, το μπλοκάρισμα της ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ και η φιλορωσική του στάση συναντούν ευρεία αποδοχή στην κοινωνία. Και με αυτόν τον τρόπο ασκούν πίεση στην κυβέρνηση, η οποία του κάνει παραχωρήσεις" προσθέτει Φιλίποβα. Δεν πρόλαβε καλά-καλά να ορκιστεί ο νέος υπουργός Άμυνας και την επομένη ξέσπασε το επόμενο σκάνδαλο. Ένας Βούλγαρος στρατηγός, ο Βαλνετίν Τσανκόφ, ο οποίος σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες των ΜΜΕ είναι έφεδρος στρατηγός και αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Βουλγαρικού Στρατού, συνελήφθη με την κατηγορία της κατασκοπίας υπέρ των Ρώσων.

Η εισβολή στην Ουκρανία επηρεάζει την κοινή γνώμη

Το βουλγαρικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε τον Ρώσο πρέσβη και του ανακοίνωσε την απέλαση δύο Ρώσων διπλωματών. Όπως συνέβη σε αντίστοιχη περίπτωση κυκλώματος κατασκοπείας στο υπουργείο Άμυνας και τις στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες, έτσι κι αυτήν τη φορά οι διπλωμάτες, που ήταν στην πραγματικότητα πράκτορες, λέγεται ότι ήταν οι επαφές του Βούλγαρου κατασκόπου. Ο στρατηγός Τσανκόφ δεν είναι άγνωστος. Το 2011 χρειάστηκε να ανακληθεί από την Ουάσιγκτον ως στρατιωτικός ακόλουθος, όταν η βουλγαρική επιτροπή για την επεξεργασία των αρχείων της πρώην ανατολικογερμανικής Στάζι αποκάλυψε ότι είχε εργαστεί για την κομμουνιστική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών τη δεκαετία του 1980 και είχε εκπαιδευτεί στη Μόσχα. Εάν οι ισχυρισμοί κατά του Τσανέφ, ο οποίες κατηγορείται για κατασκοπεία υπέρ της Ρωσίας από το 2016, αληθεύουν, η υπόθεση θα είναι άλλη μια απόδειξη της συνεχιζόμενης διείσδυσης της Ρωσίας στις βουλγαρικές υπηρεσίες ασφαλείας από τον Ψυχρό Πόλεμο. «Πολύ συχνά τμήματα του βουλγαρικού στρατού και στρατηγοί έχουν προκαλέσει τριβές με τις φιλορωσικές τους δηλώσεις και η προσήλωσή τους στο ΝΑΤΟ είναι αμφίβολη» λέει η Φιλίποβα. 

Όχι μόνο οι Σοσιαλιστές, οι εθνικιστές και ο μηχανισμός ασφαλείας είναι παραδοσιακά φιλορώσοι στην Βουλγαρία. Αλλά και μεταξύ του πληθυσμού υπάρχει επίσης μεγάλη συμπάθεια για τη Μόσχα και τον Πούτιν. Σύμφωνα με σφυγμομέτρηση του ινστιτούτου δημοσκοπήσεων Alfa Research, περίπου το 50% του βουλγαρικού πληθυσμού είχε θετική γνώμη για τον πρόεδρο της Ρωσίας αρχές του 2022. Στις αρχές Φεβρουαρίου, μόλις το 40% των Βουλγάρων έβλεπαν θετικά την ένταξη της χώρας τους στο ΝΑΤΟ, και μόνο το 28% ήταν υπέρ ευρύτερης νατοϊκής εμπλοκής της χώρας εν όψει του επικείμενου πολέμου. Ωστόσο, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία φαίνεται να επηρεάζει τη συμπάθεια μεταξύ του πληθυσμού. Τρεις ημέρες μετά την επίθεση τα ποσοστά συμπάθειας για τον Πούτιν έπεσαν στο 32%, σύμφωνα πάντα με την Alfa Research. „Ο πόλεμος αλλάζει δραστικά την κοινή γνώμη" εκτιμά το ινστιτούτο σφυγμομετρήσεων. Την ίδια ώρα έχει φουντώσει και πάλι μια παλιά, άκρως συμβολική διαμάχη για το Μνημείο του Σοβιετικού Στρατού στο κέντρο της Σόφιας. Για τους υποστηρικτές της Ρωσίας είναι σύμβολο απελευθέρωσης από τον φασισμό, για τους φιλοδυτικούς Βούλγαρους σύμβολο σοβιετικής καταπίεσης. Από το 1993 έπρεπε να είχε μεταφερθεί, αλλά έχει καθυστερήσει επανειλημμένα μεταξύ άλλων και λόγω των πολλών υποστηρικτών του.

Το πρώτο Σαββατοκύριακο μετά την έναρξη του πολέμου στο μνημείο έγιναν διαδηλώσεις υπέρ της Ουκρανίας. Οι διαδηλωτές με σπρέι ζωγράφισαν τα χρώματα της ουκρανικής σημαίας και έγραφαν συνθήματα όπως "Τιμή στην Ουκρανία" και "Πούτλερ (μείξη από Πούτιν και Χίτλερ) έξω από την Ουκρανία". Τρεις διαδηλωτές που έγραψαν "Σώστε την Ουκρανία" συνελήφθησαν, ανακοίνωσε προχθές ο υπουργός Εσωτερικών της Βουλγαρίας, ο οποίος  χαρακτήρισε τις ενέργειες των αστυνομικών ως "ενοχλητικές" και "ανυπόφορες", που κράτησαν του τρεις ανήλικους όλη τη νύχτα χωρίς να ενημερώσουν τους γονείς ή τους δικηγόρους τους. Ο απολογισμός στη Βουλγαρία από την πρώτη εβδομάδα πολέμου στην Ουκρανία είναι ένας αποπεμφθείς υπουργός και ένας συλληφθείς στρατηγός, δείγματα του πόσο διαιρεμένη είναι η χώρα. Την ημέρα της εθνικής γιορτής της Βουλγαρίας η σχέση κυβέρνησης και κοινωνίας με τη Ρωσία είναι τόσο αμφίθυμη όσο ποτέ στο παρελθόν.

Κρίστοφερ Νέρινγκ

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου