Βουλγαρία: Μία τρανς σε απεργία πείνας για τα αυτονόητα

12 ημέρες – τόσο άντεξε η Γκαμπριέλα Μπάνκοβα, καθιστή στα σκαλιά του Μεγάρου Δικαιοσύνης στη Σόφια χωρίς να τρώει τίποτα. Η απεργία πείνας, λέει στην DW, ήταν μία αυθόρμητη απόφαση, αν και κατά κάποιον τρόπο προετοιμαζόταν για καιρό. Γιατί η Γκαμπριέλα Μπάνκοβα είναι τρανς. Όμως το βουλγαρικό κράτος αρνείται να το αναγνωρίσει. Και όταν ένα δικαστήριο αρνήθηκε να αλλάξει το φύλο στην ταυτότητά της σε «θήλυ», η Μπάνκοβα δεν είχε άλλη εναλλακτική, παρά να αντιδράσει και μάλιστα μπροστά στο Μέγαρο Δικαιοσύνης.

Επτά κιλά έχασε κατά την απεργία πείνας, η οποία έληξε το περασμένο Σάββατο (25 Νοεμβρίου). Όμως ο αγώνας της για τα δικαιώματά της έχει ακόμη μέλλον. «Νομίζω πως έχει έρθει η στιγμή για μία νομοθετική μεταρρύθμιση», λέει η 32χρονη στην DW.

Καμία δυνατότητα για γάμο ή υιοθεσία παιδιών

Το ευρωπαϊκό τμήμα της Διεθνούς Ένωσης Λεσβιών, Ομοφυλόφιλων, Αμφιφυλόφιλων, Τρανσέξουαλ και Διεμφυλικών (ILGA) δημοσιεύει ετησίως τον Rainbow Index, κατατάσσοντας 49 ευρωπαϊκές χώρες με βάση τη νομοθεσία και τις πολιτικές ισότητας για τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Για το 2023 η Βουλγαρία κατέλαβε τη 40ή θέση – την τρίτη χειρότερη μεταξύ των κρατών της Ε.Ε., μετά τη Ρουμανία και την Πολωνία.

Πριν από πέντε χρόνια η οργάνωση Deystvie, που αγωνίζεται για την κοινωνική και νομική ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στη Βουλγαρία, εξέτασε 79 διαφορετικούς νόμους. Κατέληξε στο συμπέρασμα πως τα queer άτομα αποκλείονται από περίπου 300 επί μέρους πτυχές αυτών των νόμων. Τα ομόφυλα ζευγάρια δεν επιτρέπεται να παντρεύονται, να υιοθετούν παιδιά ή να κληρονομούν την περιουσία του συντρόφου τους.

Το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, που είναι τόσο σημαντικό για την Μπάνκοβα και άλλα τρανς άτομα, δεν υπάρχει – η επίσημη αλλαγή του καταχωρημένου φύλου ή αλλαγή του ονόματος είναι αδύνατη.

Καθημερινός αγώνας για τα αυτονόητα

Όπως αναφέρει η Μπάνκοβα, συχνά της αρνούνται τη νοσηλεία ή άλλες ιατρικές υπηρεσίες, επειδή το φύλο της εξακολουθεί να γράφει «άρρεν». Όταν πριν λίγο καιρό έπαθε πνευμονία, έπρεπε να πάρει αντιβιοτικά, για τα οποία χρειαζόταν συνταγή γιατρού – την οποία δεν έλαβε ποτέ, διότι οι υγειονομικοί θεωρούσαν πως η ταυτότητά της είναι πλαστή και πως δεν έχει ασφάλιση υγείας. Η Μπάνκοβα αντιμετωπίζει αντίστοιχα προβλήματα και στην αναζήτηση εργασίας, όπως και στην ενοικίαση σπιτιού.

Οι πρώτες συζητήσεις στη Βουλγαρία για την αλλαγή φύλου ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Μέχρι το 2017 υπήρχαν ακόμη θετικές εξελίξεις, όπως λέει η Ντένιτσα Λιουμπένοβα, δικηγόρος και επικεφαλής της Deystvie. Επειδή η νομολογία δεν είχε λάβει σαφή θέση, τα δικαστήρια αναγνώριζαν ενίοτε τη δυνατότητα αλλαγής του αναγραφόμενου φύλου σε τρανς άτομα.

Όμως το 2018 το Συνταγματικό Δικαστήριο αποφάσισε πως ο όρος «φύλο» νοείται αποκλειστικά με τη βιολογική έννοια – και πως υπάρχουν «μόνο δύο φύλα». Ερμηνεύοντας την απόφαση το 2023 το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάνθηκε πως δεν υπάρχει κανένα νομικό πλαίσιο, που να ρυθμίζει τον νόμιμο επαναπροσδιορισμό του φύλου. Με άλλα λόγια, οι τρανς άνθρωποι στη Βουλγαρία δεν έχουν πια τη δυνατότητα να αλλάξουν επισήμως το φύλο τους.

Δεν είναι γνωστό πόσοι άνθρωποι στη Βουλγαρία βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση με τη Γκαμπριέλα Μπάνκοβα. Η δικηγόρος Λιουμπένοβα είναι βέβαιη πως υπάρχουν αρκετοί. Μόνο η οργάνωση Deystvie εκπροσωπεί αυτήν την περίοδο περίπου 30 με 40 ανθρώπους.

«Με τις αποφάσεις της των τελευταίων χρόνων η βουλγαρική δικαιοσύνη κατάφερε να μας κάνει ανθρώπους που δεν είναι καλοδεχούμενοι στην κοινωνία», λέει με πικρία η Μπάνκοβα.

Οι δύο όψεις της κοινωνίας

Κατά την απεργία πείνας η Μπάνκοβα συνελήφθη δύο φορές από την αστυνομία, υποτίθεται μεταξύ άλλων επειδή δεν μπορούσε να ταυτοποιηθεί. Αδίκως, όπως λέει η Μπάνκοβα. Δείχνοντας τις μελανιές στον δεξιό της καρπό, η Μπάνκοβα λέει πώς στο αστυνομικό τμήμα την κακομεταχειρίστηκαν, την έγδυσαν και την ταπείνωσαν. «Ό,τι και να κάνουν, δεν μπορούν να με σπάσουν. Πνευματικά είμαι δυνατότερη από ποτέ άλλοτε», λέει.

Ενώ βρισκόταν στο Μέγαρο Δικαιοσύνης η Μπάνκοβα βίωσε τις δύο όψεις της βουλγαρικής κοινωνίας.

Ορισμένοι περαστικοί ήταν επιθετικοί – ιδίως έφηβοι και νέοι άντρες. Κατά την Μπάνκοβα αυτό οφείλεται και στις εθνικιστικές, ακροδεξιές ή λαϊκιστικές παρατάξεις που προωθούν το μίσος ενάντια στην LGBTQ κοινότητα. Και μάλιστα δεν πρόκειται μόνο για εκφράσεις μίσους, αλλά και για κανονικές επιθέσεις – όπως εκείνη τον Οκτώβριο του 2022, όταν ο δεξιός λαϊκιστής πολιτικός Μπόγιαν Στάνκοβ εισέβαλε με δέκα άλλα άτομα στο Rainbow Hub, έναν χώρο συνάντησης μελών της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, τραυματίζοντας μία γυναίκα.

Ωστόσο πολλοί άλλοι περαστικοί εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους προς την Μπάνκοβα και θέλησαν να μάθουν περισσότερα για τη ζωή των τρανς ανθρώπων. «Ακόμη και άνθρωποι που δεν μου μίλησαν ευθέως, μου χαμογέλασαν», θυμάται η Μπάνκοβα.

Με την απεργία πείνας της στο Παλάτι της Δικαιοσύνης η Μπάνκοβα θέλησε να δείξει πως στη Βουλγαρία υπάρχουν τρανς άνθρωποι – και πως έχουν, όπως όλοι οι υπόλοιποι, το δικαίωμα σε μία φυσιολογική και αξιοπρεπή ζωή. Γι' αυτό και η απεργία πείνας αποτελεί μονάχα την αρχή – και όπως λέει: «Τώρα ξεκινάμε με την κανονική μας προσπάθεια».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς