Γερμανία: Η εξαντλημένη κοινωνία

Τα τιρκουάζ νερά της πισίνας του ξενοδοχείου είναι γαλήνια, ενώ οι παραθεριστές που έχουν αγοράσει all-inclusive πακέτα διακοπών πίνουν και τρώνε με ευθυμία, δίχως να σκέφτονται τις τιμές. Όταν όμως η πύρινη λαίλαπα κατευθύνεται προς τις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, η αίσθηση του παραδείσου διακόπτεται απότομα. Μία παραθερίστρια από τη Ρόδο παραπονιέται στην τηλεόραση: «Βασιστήκαμε στο ότι όλα θα πάνε καλά». Αυτό ακριβώς μοιάζει σήμερα ακατόρθωτο.

Ένα αίσθημα συντέλειας του κόσμου

Οι ειδικοί βλέπουν σήμερα τη γερμανική κοινωνία σε κατάσταση έντονης εξάντλησης. «Μόλις τώρα συνειδητοποιούμε πλήρως πόσο τρομερά εξουθενωτικά ήταν τα τρία χρόνια της πανδημίας», λέει ο κοινωνικός επιστήμονας Κλάους Χούρελμαν, ο οποίος συνέγραψε με άλλους ειδικούς τη μελέτη «Η νεολαία στη Γερμανία».

Μετά την πανδημία, μία φάση ανάκαμψης ήταν απολύτως αναγκαία. Αντ' αυτού όμως τη διαδέχθηκε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό και τις αυξανόμενες προσφυγικές ροές. «Έτσι εντείνεται το αίσθημα αδυναμίας αντίδρασης που δημιούργησε σε πολλούς η πανδημία», λέει ο Χούρελμαν, εξηγώντας πως κυριαρχεί η εντύπωση ότι πάντα θα προκύπτει κάτι που θα είναι πέραν του ανθρώπινου ελέγχου. «Ως αποτέλεσμα, η κοινωνία στο σύνολό της πάσχει από μετατραυματικό στρες», δηλώνει ο Χούρελμαν.

Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Rheingold με 1.000 ερωτηθέντες και 35 εις βάθος ψυχολογικές συνεντεύξεις, οι Γερμανοί αποσύρονται όλο και περισσότερο στην ιδιωτική σφαίρα ως αντίδραση στον καταιγισμό κρίσεων και κυριαρχεί ένα «διάχυτο αίσθημα απειλής και συντέλειας του κόσμου». Για να προστατευτούν οι άνθρωποι περιορίζουν την προσοχή τους στο προσωπικό περιβάλλον τους. «Είναι σαν να κατεβάζουν μια κουρτίνα», λέει ο διευθυντής του ινστιτούτου και συγγραφέας Στέφαν Γκρίνεβαλντ στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Οι κρίσεις στο παρελθόν ήταν διαφορετικές

Φυσικά υπήρξαν κρίσεις και στο παρελθόν. Όμως η σημερινή κατάσταση διαφέρει θεμελιωδώς από αυτές σε δύο βασικά σημεία: Πρώτον, η σημερινή διαδοχή κρίσεων είναι πρωτοφανής στην ιστορία της Γερμανίας. Δεύτερον, δεν υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ αυτή τη φορά, τόσο αναφορικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία, όσο και ακόμη περισσότερο με την κλιματική αλλαγή. Μια αντιπροσωπευτική μελέτη που διεξήχθη φέτος από το Ίδρυμα Tui αποκάλυψε ότι από 7.000 νέους ηλικίας 16 έως 26 ετών που ρωτήθηκαν στη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Πολωνία, μόνο το 22% πιστεύει ότι μια μέρα θα είναι σε καλύτερη κατάσταση από τους γονείς τους.

Οι συνθήκες αυτές έχουν και πολιτικό αντίκτυπο. Το AfD ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά στις δημοσκοπήσεις - μια έρευνα της Insa το τοποθετεί ήδη στο 22%. Στο ZDF Politbarometer, από τους σημαντικότερους πολιτικούς μόνο ο υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους (SPD) βρίσκεται σαφώς σε θετικό επίπεδο, με ποσοστό αποδοχής 1,9 σε κλίμακα από +5 έως -5. Οι υπόλοιποι είναι γύρω στο 0 ή κάτω από το 0. «Στην εποχή της Μέρκελ, η καγκελάριος είχε συχνά βαθμολογία 2,4, ενώ έξι ή επτά άλλοι πολιτικοί ήταν μεταξύ 0,5 και 1,5 στο θετικό εύρος», λέει ο ψυχολόγος Βίνφριντ Ριφ από το Πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ.

Ένα από τα μηνύματα που περνούσε εμμέσως η Άνγκελα Μέρκελ κατά την πολυετή θητεία της ήταν το «καθίστε αναπαυτικά, θα το αναλάβω εγώ για εσάς!», όπως λέει ο Χούρελμαν. Ο νυν κυβερνητικός συνασπισμός προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις ορθολογικά, αλλά πάντα τα κόμματα διαφωνούν μεταξύ τους και βγάζουν μια κακή εικόνα προς τα έξω. «Λόγω του γεγονότος ότι το SPD, το FDP και οι Πράσινοι φαίνεται συχνά να εμποδίζουν το ένα το άλλο, η κυβέρνηση δείχνει να δρα δίχως σχέδιο - γεγονός που αυξάνει το αίσθημα αδυναμίας πολλών πολιτών».

Εδώ είναι που μπαίνει στο παιχνίδι το AfD. «Το κόμμα πιάνει τον παλμό της κρίσης και διαδίδει το μήνυμα “φτάνει πια”. Προσφέρει ψεύτικες λύσεις στις κρίσεις αρνούμενο σε μεγάλο βαθμό την ύπαρξή τους: "Κορωνοϊός; Δεν ήταν και τόσο τρομερό. Κλιματική αλλαγή; Πρέπει να ζήσεις με αυτήν. Ο πόλεμος; Απλώς διαπραγματεύσου με τον Πούτιν». Ο Χούρελμαν πιστεύει ότι αυτές οι ευχάριστα απλοϊκές απαντήσεις απευθύνονται ακριβώς στη συναισθηματική κατάσταση μιας εξαντλημένης και ανασφαλούς κοινωνίας, επειδή έχουν συναισθηματικά ανακουφιστική επίδραση. Ο ψυχολόγος Γκρίνεβαλντ κάνει λόγο για μια «πεισματική ελπίδα λύτρωσης», από την οποία επωφελείται το AfD.

Σημείο-κλειδί η συμμετοχή των πολιτών

Τι πρέπει να γίνει τώρα για να αντιμετωπιστεί αυτό; Ο Ριφ ζητά να οριστούν και πάλι πιο κοινοί, θετικοί στόχοι και να δουλεύουμε λιγότερο με απαγορεύσεις και διατύπωση κατηγοριών. «Για παράδειγμα, μιλάμε συχνά για την "κλιματική στροφή". Αυτός ο όρος υπονοεί ότι πρέπει να αλλάξω εντελώς και να κάνω στροφή 180 μοιρών. Αυτό είναι όμως πολύ ριζοσπαστικό. Πρέπει να αλλάξουμε, αλλά πρέπει να βαδίσουμε ένα κοινό μονοπάτι για να το κάνουμε αυτό. Χρειαζόμαστε περισσότερο το αίσθημα του "εμείς"», υποστηρίζει ο ψυχολόγος.

Ο Γκρίνεβαλντ λέει από την πλευρά του πως «υπάρχει μια υφέρπουσα προθυμία για συμμετοχή», όμως αυτή απαιτεί κάτι το απτό. Πέρυσι κατά την ενεργειακή κρίση όλοι είχαν την αίσθηση πως δεν πρόκειται για μία αφηρημένη κρίση, αλλά πως επηρεάζεται η καθημερινή ζωή και πως ο καθένας μπορεί να συνεισφέρει σε αυτό. Ως αποτέλεσμα, τα γερμανικά νοικοκυριά κατανάλωσαν 21% λιγότερο φυσικό αέριο. «Αυτό θα έπρεπε να τύχει μιας διαφορετικής αναγνώρισης», πιστεύει ο Γκρίνεβαλντ. «Θα έπρεπε να συγχαρούμε ο ένας τον άλλον για αυτό το συλλογικό κατόρθωμα».

Ο Χούρελμαν προτείνει ένα δημοψήφισμα για την προστασία του κλίματος και τον νόμο περί θέρμανσης. «Αν η πλειοψηφία τασσόταν υπέρ, θα υπήρχε μία κατευθυντήρια γραμμή, την οποία η κυβέρνηση θα μπορούσε να ακολουθήσει». Ο κοινωνικός ερευνητής φοβάται ότι ειδάλλως το σημερινό κοινωνικό κλίμα θα παγιωθεί.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς