Ευρωεκλογές: Κριτική της ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) δέχθηκε πάνω από 1 εκατομμύριο πρόσφυγες το 2023. Ο διαβόητος καταυλισμός προσφύγων της Μόριας στη Λέσβο, ο οποίος είχε σχεδιαστεί για 2.800 άτομα, έγινε σύμβολο της αποτυχημένης προσφυγικής πολιτικής: Μέχρι και 20.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά φιλοξενούνταν εκεί, ζώντας σε καταστροφικές συνθήκες υγιεινής με συνέπειες για την υγεία τους.

Η πρόληψη τέτοιων καταστάσεων πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα, δήλωσε ο ερευνητής μετανάστευσης Φρανκ Ντύβελ από το Πανεπιστήμιο του Όσναμπρυκ κατά την παρουσίαση της μελέτης «Παγκόσμια Έκθεση για τους Πρόσφυγες» (Report Globale Flucht 2024) στο Βερολίνο. Ο ίδιος επεσήμανε ότι οι άνθρωποι σε πολλούς καταυλισμούς εξακολουθούν να ζουν σε «φρικτές συνθήκες». «Οι θεμελιώδεις κανόνες προστασίας των προσφύγων εξακολουθούν να αγνοούνται», είπε.

Μεταρρύθμιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου

Η μελέτη συντάσσεται ετησίως από το πρόγραμμα «Flight and Refugee Research» που αποτελείται από ερευνητές της μετανάστευσης από τα Πανεπιστήμια Έρλανγκεν-Νυρεμβέργης και Όσναμπρυκ, το Διεθνές Κέντρο Μελετών Συγκρούσεων στη Βόννη και το Γερμανικό Ινστιτούτο Ανάπτυξης και Αειφορίας (IDOS), μια δεξαμενή σκέψης για την πολιτική βιώσιμης ανάπτυξης.

Η φετινή έκθεση εξετάζει τον αντίκτυπο του μεταρρυθμισμένου Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου (ΚΕΣΑ), στο πλαίσιο του οποίου οι αιτούντες άσυλο θα κρατούνται και θα καταγράφονται στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Οι αιτούντες άσυλο θα πρέπει να περιμένουν έως και 12 εβδομάδες σε στρατόπεδα υποδοχής προτού ληφθεί απόφαση σχετικά με την αίτησή τους για άσυλο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου θα στεγάζονται σε συλλογικά καταλύματα χωρητικότητας έως και 30.000 ατόμων και αιτούντες άσυλο. Όσοι προέρχονται από μια χώρα, από την οποία μόνο το 20% των αιτούντων έχει λάβει άσυλο κατά μέσο όρο στο παρελθόν, θα υπόκεινται σε μια επιταχυνόμενη συνοριακή διαδικασία με περιορισμένα δικαιώματα προσφυγής και θα απελαύνονται άμεσα σε περίπτωση απόρριψης. Αυτό ισχύει και για οικογένειες με παιδιά. Εξαιρέσεις προβλέπονται μόνο για ασυνόδευτους ανηλίκους.

Η συνερευνήτρια του Ντύβελ, Πέτρα Μπάντελ από το Πανεπιστήμιο Έρλανγκεν-Νυρεμβέργης, εξέφρασε την ανησυχία της ότι τα εν λόγω στρατόπεδα θα είναι υπερπλήρη και οι συνθήκες απάνθρωπες, ιδίως για τα παιδιά και τις οικογένειες. «Η κακομεταχείριση επικρατεί σε πολλές εγκαταστάσεις υποδοχής στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Το αν αυτό θα εξελιχθεί σε αποτελεσματικές διαδικασίες θα πρέπει να το δούμε στην πράξη», δήλωσε η ίδια.

Ο Ντύβελ επικρίνει τις συνθήκες με κράτη εκτός ΕΕ που αποσκοπούν στο να τα πείσουν να υποδεχθούν αιτούντες άσυλο από την ΕΕ. Το 2023, για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες υπέγραψαν μια τέτοια συμφωνία με την Τυνησία, προσφέροντας στους ηγέτες της βορειοαφρικανικής χώρας πάνω από 100 εκατομμύρια ευρώ (109 εκατ. δολάρια) για τη «διαχείριση των συνόρων» και σχεδόν 1 δισεκατομμύριο ευρώ σε οικονομική στήριξη για την καταπολέμηση της οικονομικής κρίσης της χώρας. Τον Ιούλιο, υπήρξαν αναφορές ότι οι δυνάμεις ασφαλείας της Τυνησίας συγκέντρωσαν εκατοντάδες πρόσφυγες με προορισμό την Ευρώπη και τους μετέφεραν στην έρημη συνοριακή περιοχή της χώρας με τη Λιβύη, όπου εγκαταλείφθηκαν χωρίς πρόσβαση σε τρόφιμα, νερό ή καταφύγιο.

Ο Ντύβελ προειδοποίησε ότι οι συμφωνίες με αυταρχικά κράτη υπονομεύουν τις διαδικασίες εκδημοκρατισμού στις χώρες αυτές. «Η Ευρώπη καθιστά τον εαυτό της σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένο από δεσπότες».

Πρόσφυγες από την Ουκρανία

Οι ερευνητές εξέφρασαν τόσο ανακούφιση όσο και ανησυχία για τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες πολέμου από την Ουκρανία. Ο Ντύβελ δήλωσε ότι η επίθεση της Ρωσίας στη γειτονική της χώρα έχει προκαλέσει το μεγαλύτερο προσφυγικό κίνημα από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά η κατάσταση θα μπορούσε να γίνει ακόμη χειρότερη.  «Εάν η Ρωσία δεν εμποδιστεί να κλιμακώσει περαιτέρω τον πόλεμο ή ακόμη και να κερδίσει, εμείς στη Δύση θα πρέπει στην πραγματικότητα να υπολογίζουμε με εκατομμύρια περισσότερους πρόσφυγες», δήλωσε.

Η Γερμανία έχει δεχθεί περίπου 1 εκατομμύριο πρόσφυγες από την Ουκρανία. Οι ειδικοί σε θέματα μετανάστευσης επικρότησαν την κυβέρνηση που δεν επέμεινε να τους φιλοξενήσει σε κεντρικά καταλύματα. Η κοινωνία των πολιτών έχει βοηθήσει μαζικά, δήλωσε ο Ντύβελ προσθέτοντας πως «διαφορετικά, το σύστημα υποδοχής θα είχε καταρρεύσει ήδη από την άνοιξη του 2022».

Οι ερευνητές εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για τη μη γραφειοκρατική προσέγγιση της ΕΕ, αλλά προειδοποίησαν ότι το καθεστώς παραμονής των Ουκρανών προσφύγων είχε χορηγηθεί μόνο προσωρινά και θα λήξει το 2025. Ο Ντύβελ προειδοποίησε ότι η ΕΕ πρέπει να λάβει μέτρα για το διάστημα που ακολουθεί. «Διαφορετικά, σύντομα θα έχουμε ένα τεράστιο πρόβλημα στην ΕΕ», δήλωσε.

Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι τα σχέδια της ΕΕ θα έχουν αντίκτυπο και στις φτωχότερες χώρες του κόσμου, οι οποίες έχουν δεχθεί πολύ περισσότερους πρόσφυγες από την Ευρώπη. Η μεταρρύθμιση του ΚΕΣΑ θα οδηγήσει σε «παράταση και παγίωση των καταστάσεων εκτοπισμού εκτός Ευρώπης», είπαν, προειδοποιώντας ότι οι μακροχρόνιες καταστάσεις εκτοπισμού θα γίνουν μόνιμη κατάσταση, όπως η κατάσταση των Ροχίνγκια στο Μπαγκλαντές ή των Σύρων στην Τουρκία, οι οποίες, όπως είπε ο Ντύβελ, «αγνοούνται σε μεγάλο βαθμό» στη Γερμανία.

Οι ερευνητές εξέφρασαν επίσης την ανησυχία τους για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, οι οποίες, όπως είπαν, επιδεινώθηκαν από την τρομοκρατική επίθεση κατά του Ισραήλ από την ισλαμιστική τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 και την επακόλουθη στρατιωτική δράση του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας. Οι εκτοπισμένοι στην περιοχή της Γάζας είναι πρόσφυγες που δεν μπορούν να φύγουν, επεσήμανε ο Ντύβελ.

Ο ερευνητής συγκρούσεων Μπένιαμιν Έτσολντ από το Διεθνές Κέντρο Μελετών Συγκρούσεων της Βόννης (BICC ) περιέγραψε την κατάσταση των Παλαιστινίων που ζουν στην περιοχή της Γάζας ως «χειρότερο σενάριο». Ο Έτσολντ δήλωσε ότι η ΕΕ και η γερμανική κυβέρνηση πρέπει να δεσμευτούν περισσότερο για τη βελτίωση της κατάστασης των προσφύγων παγκοσμίως. Επέκρινε την εστίαση στη μείωση της πρόσβασης στην Ευρώπη. «Το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο προσφέρει ελάχιστα προς την κατεύθυνση συνολικών λύσεων στο επίπεδο της ΕΕ», δήλωσε ο Έτσολντ.

Επιμέλεια: Σοφία Κλεφτάκη