Η αρχαιολογία επωφελείται από την κλιματική κρίση

Η κλιματική αλλαγή είναι μια κατάσταση που έχει συνδεθεί με αρνητικές εξελίξεις. Αλλά όχι όταν πρόκειται για την αρχαιολογία. όταν δηλαδή οι παγετώνες λιώνουν γρήγορα, το μόνιμο στρώμα πάγου λιγοστεύει όλο και περισσότερο και τα ποτάμια ή οι λίμνες στερεύουν. Αποτέλεσμα όλων αυτών των αρνητικών εξελίξεων είναι ότι τα τελευταία χρόνια αποκαλύπτονται αρχαιολογικά ευρήματα που διατηρήθηκαν στους πάγους επί αιώνες ή που σώθηκαν στις πλημμύρες από τα „αδιάκριτα" βλέμματα, την καταστροφή ή τη λεηλασία. Βέβαια, αν και πολλά ευρήματα γίνονται ορατά μόνο με το λιώσιμο των πάγων, η αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα και του νερού τις τελευταίες δεκαετίες έχει επίσης δραματικές επιπτώσεις στην επιστήμη. Διότι ό,τι προστατευόταν για χιλιάδες χρόνια στο ψυχρό και υγρό κλίμα απειλείται τώρα να εξαφανιστεί σε σύντομο χρονικό διάστημα ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής.

Θησαυροί μέσα στον πάγο

Ο δυστυχώς όχι και τόσο αιώνιος πάγος έχει διατηρήσει για τις επόμενες γενιές συγκλονιστικά ευρήματα, όπως ο άνθρωπος της λίθινης εποχής, με το ψευδώνυμο "Ötzi", που ανακαλύφθηκε τον Σεπτέμβριο 1991. Χάρη στην άριστη κατάσταση που βρέθηκε οι ερευνητές μπορούν να ανασυνθέσουν με μεγάλη ακρίβεια πώς ζούσε ο άνθρωπος του Πάγου πριν από περίπου 5300 χρόνια στις Άλπεις μεταξύ Ιταλίας και Αυστρίας. Είναι η παλαιότερη γνωστή μούμια στην Ευρώπη. Οι αρχαιολόγοι των ψηλών βουνών ανακαλύπτουν όλο και περισσότερα εντυπωσιακά στοιχεία για δράματα που έγιναν στο μακρινό παρελθόν. Ερευνητές από το Περού και την Πολωνία μόλις παρουσίασαν την ανακατασκευή της μούμιας των Ίνκας "Χουανίτα", ενός περίπου 14χρονου κοριτσιού που λέγεται ότι θυσιάστηκε στους θεούς πριν από περισσότερα από 500 χρόνια. Με το αιματηρό τελετουργικό που ονόμαζαν Copacocha οι Ίνκας ήλπιζαν ότι έτσι θα έβρισκαν προστασία από τους θεούς από τις φυσικές καταστροφές. Η κατεψυγμένη μούμια βρέθηκε το 1995 σε υψόμετρο πάνω από 6.000 μέτρα στο ηφαίστειο Αμπάτο στο νότιο Περού. Το λιώσιμο των πάγων και η διάβρωση είχαν προκαλέσει την πτώση της μούμιας από μια ψηλότερη τοποθεσία των Ίνκας στον ηφαιστειακό κρατήρα.

Στις ευρωπαϊκές Άλπεις ή στη Σκανδιναβία ανακαλύπτονται όλο και πιο συχνά όπλα, έλκηθρα και κομμάτια ρούχων από τη ρωμαϊκή εποχή ή τον Μεσαίωνα, τα οποία αποκαλύπτουν στους ερευνητές πολλά για τη ζωή των προγόνων μας, ακριβώς επειδή είναι τόσο καλά διατηρημένα. Υπάρχουν ιδιαίτερα πολλά ευρήματα σε μέρη όπου το μόνιμο στρώμα πάγου υποχωρεί με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Στην Ανταρκτική εικόνες από ραντάρ δείχνουν αρχαίες περιοχές με ποτάμια κάτω από τον πάγο. Στην Αλάσκα αρχαίοι οικισμοί εμφανίζονται ξαφνικά. Στη Σιβηρία οι ερευνητές ανακάλυψαν τρία λείψανα μαμούθ που πιστεύεται ότι είναι ηλικίας άνω των τριών εκατομμυρίων ετών. Στον Καναδά, ανακαλύφθηκε μάλιστα και ένα πλήρως διατηρημένο, μουμιοποιημένο μωρό-μαμούθ.

Αγώνας δρόμου εναντία στο χρόνο

Φυσικά, πρόκειται για σπουδαία ευρήματα, που ανακαλύφθηκαν τυχαία, αλλά ο χρόνος πιέζει. Εκεί που ο μόνιμος πάγος διατηρεί ακόμη και σήμερα σε άριστη κατάσταση τα οργανικά υλικά, σε μερικά χρόνια θα φαίνονται στο έδαφος μόνο μικρές αποχρώσεις. Το λιώσιμο των παγετώνων, οι έντονες βροχοπτώσεις και φυσικά, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θέτουν την αρχαιολογία ενώπιον νέων προκλήσεων. Για παράδειγμα, πολλές αρχαίες πόλεις-λιμάνια γύρω από τη Μεσόγειο απειλούνται επίσης μαζικά. Η κλιματική αλλαγή δεν ευθύνεται μόνο για το λιώσιμο των πάγων και τις πλημμύρες, αλλά φυσικά και για τις τρομερές ξηρασίες. Για τους αρχαιολόγους η κλιματική αλλαγή αποτελεί τύχη, για τα οικοσυστήματα και τους κατοίκους τους μια καταστροφή. Τα ψάρια πεθαίνουν μαζικά, τα χωράφια δεν μπορούν πλέον να καλλιεργηθούν, υπάρχει έλλειψη πόσιμου νερού. Στο Ιράκ, για παράδειγμα, μια πόλη ηλικίας 3400 ετών εμφανίστηκε ξαφνικά σε μια δεξαμενή λόγω της ακραίας ξηρασίας. Γερμανοί και Κούρδοι αρχαιολόγοι κατάφεραν να εξετάσουν για λίγο την πόλη από την εποχή του χαλκού, αλλά μετά το κέντρο της εξουσίας των Μιτάνι βυθίστηκε και πάλι. Στο Κάθερες της Ισπανίας αναδύθηκε ξαφνικά από λίμνη μετά από μήνες ξηρασίας το Ντολμέν του Guadalperal, το "ισπανικό Στόουνχεντζ". Το μεγαλιθικό μνημείο χτίστηκε πριν από περίπου 7000 χρόνια και αποτελείται από περισσότερους από 150 όρθιους πέτρινους όγκους.

Ναυάγια δεν εμφανίζονται μόνο στην αποξηραμένη λεκάνη του ποταμού Μισισιπή. Πολλά γερμανικά πολεμικά πλοία από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν επίσης έρθει στο φως στον Δούναβη, για παράδειγμα πρόσφατα στη Σερβία, όταν κατέβηκε η στάθμη του νερού σε επίπεδα ρεκόρ. Τα πολλά ναυάγια κοντά στους διαύλους ναυσιπλοΐας δεν αποτελούν κίνδυνο μόνο για τη ναυσιπλοΐα. Συχνά σε αυτά τα ναυάγια εξακολουθούν να αποθηκεύονται πυρομαχικά, γεγονός που αποτελεί μεγάλο κίνδυνο, όχι μόνο για το περιβάλλον.   

Οι δύο όψεις

Η όλη προβληματική είναι επίσης εμφανής αυτή τη στιγμή στη Βραζιλία. Η μαζική ξηρασία στον Αμαζόνιο έχει αποκαλύψει αρχαία, κάπως ανατριχιαστικά σκαλίσματα προσώπου πάνω σε διάφορους βράχους στην πόλη Μανάους. Τα προϊστορικά γλυπτά παρουσιάζουν ποικιλία εκφράσεων προσώπου, από χαμόγελα μέχρι ανατριχιαστικά βλέμματα, και θυμίζουν ελάχιστα τα σημερινά μας emojis. Οι αυτόχθονες πολιτισμοί που ζούσαν στην περιοχή κατά τους προκολομβιανούς χρόνους πιθανώς έφτιαξαν αυτά τα χαρακτικά πριν από περίπου 2000 χρόνια. Τα χαρακτικά είναι ένα "ανεκτίμητο" εύρημα όσον αφορά στην κατανόηση αυτών των προϊστορικών πληθυσμών, δήλωσε στο Γαλλικό Ειδησεογραφικό Πρακτορείο AFP η Μπεατρίς Καρνέιρο, ιστορικός και μέλος της Iphan, του Εθνικού Ινστιτούτου Ιστορικής και Καλλιτεχνικής Κληρονομιάς. "Δυστυχώς τώρα επανεμφανίζονται λόγω της ακραίας ξηρασίας", δήλωσε η Καρνέιρο.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μεγάλη ξηρασία έχει προκαλέσει τεράστια προβλήματα σε πολλά από τα ποτάμια του Αμαζονίου. Η στάθμη του ποταμού Νέγκρο στην περιοχή έχει πέσει κατά περίπου 15 μέτρα από τον Ιούλιο και την περασμένη εβδομάδα ο ποταμός κατέγραψε τη χαμηλότερη ροή των τελευταίων 121 ετών. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, αυτό θέτει επίσης σε κίνδυνο τη διατήρηση του χώρου. Πάνω από όλα, όμως η ξηρασία στερεί από τους κατοίκους εκεί από τα βασικά για να μπορέσουν να ζήσουν.

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου