Η βία μέσα μας

Αποκεφαλισμοί μπροστά στην κάμερα, εμφύλιοι πόλεμοι και τρομοκρατικά χτυπήματα – Εικόνες που γεμίζουν συχνά τον τηλεοπτικό χρόνο στα δελτία ειδήσεων και προβάλλουν μια βάναυση και ζωώδη πλευρά του ανθρώπου. Η συχνότερη αντίδραση απέναντι σε τέτοιου είδους εικόνες είναι ο χαρακτηρισμός των δρώντων προσώπων ως «αρρώστων», ως «τεράτων» που δεν έχουν τίποτα κοινό με τους «κανονικούς ανθρώπους».

Γεγονός είναι πάντως ότι οι φόνοι, οι βιασμοί και οι ακρωτηριασμοί που διαπράττονται καθημερινά στις εστίες πολέμου του πλανήτη μας δεν μπορούν να αποδοθούν απλά και μόνο σε μεμονωμένους «τρελούς» δράστες. Και αναπόφευκτα γεννάται το ερώτημα: Μήπως τελικά ο σπόρος της βίας ενυπάρχει σε όλους μας;

Αυτό πίστευε ο Σίγκμουντ Φρόιντ. Πίστευε στην ύπαρξη μιας εκ γενετής επιθετικότητας. Γενιές επιστημόνων αφιερώθηκαν στη διερεύνηση αυτού του πεδίου. Το ίδιο κάνει σήμερα και ο νευροβιολόγος, γιατρός και ψυχοθεραπευτής Γιόαχιμ Μπάουερ, ο οποίος ασχολήθηκε εντατικά με το ζήτημα της προέλευσης της καθημερινής παγκόσμιας βίας στο πλαίσιο του βιβλίου του με τίτλο «Όριο πόνου» (Schmerzgrenze), που εκδόθηκε προ πενταετίας. «Το ερώτημα αν αποτελεί μέρος της πρωτόγονης φύσης του ανθρώπου να κάνει χρήση βίας είναι βεβαίως άκρως ενδιαφέρον για τους νευροβιολόγους», επισήμανε ο Γερμανός επιστήμονας στη DW.

H ανάγκη για αναγνώριση συχνό κίνητρο για πράξεις βίας

Ερευνητές του ανθρώπινου εγκεφάλου έχουν προβεί σε πειράματα με στόχο να καταδείξουν αν προκαλείται αίσθημα ευφορίας όταν οι άνθρωποι - χωρίς να έχουν προηγουμένως προκληθεί - διαπράττουν επιθετικές πράξεις. Το αποτέλεσμα των ερευνών έδειξε ότι σε έναν μέσο υγιή άνθρωπο δεν παρατηρείται αίσθημα ικανοποίησης κατά τη χρήση απρόκλητης βίας. «Τα αντίστοιχα εγκεφαλικά συστήματα δεν αντιδρούν», εξήγησε ο Γιόαχιμ Μπάουερ. «Τα συστήματα αυτά ενεργοποιούνται όταν βιώνουμε αισθήματα αναγνώρισης και εκτίμησης από τους άλλους». Αυτό μπορεί να ακούγεται παράδοξο σε κάποιους, ωστόσο φαίνεται ότι μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά. Η επιθυμία μας για αναγνώριση δεν συμβάλλει απαραίτητα σε αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις. Αντιθέτως, «οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να κάνουν κακό προκειμένου να νιώσουν ότι τους εκτιμούν ή ότι ανήκουν κάπου», υπογραμμίζει ο Γερμανός νευροβιολόγος.

Έτσι η έρευνα του ανθρώπινου εγκεφάλου μπορεί να εξηγήσει εν μέρει αυτό που περιγράφεται κατά κόρον από την κοινωνιολογία και την κοινωνική ψυχολογία: Για παράδειγμα, πως νέοι εντάσσονται σε βίαιες ομάδες επειδή αισθάνονται εκεί επιτέλους αποδεκτοί και σημαντικοί, γεγονός που ενεργοποιεί και τα αντίστοιχα εγκεφαλικά πεδία δίνοντάς τους αίσθημα ικανοποίησης. Ένας μηχανισμός που σύμφωνα με τον Γιόαχιμ Μπάουερ εξηγεί και το γεγονός ότι αρκετοί νεαροί άνδρες εγκαταλείπουν την Ευρώπη για να ενισχύσουν τον «Ιερό Πόλεμο» φανατικών ισλαμιστών. «Θα μπορούσε να πει κανείς με πλήρη αποδοκιμασία ότι πρόκειται για ‘losers’ (χαμένους, ηττοπαθείς). Όμως μια κοινωνία δεν θα πρέπει να παράγει losers, διότι ακριβώς αυτοί οι άνθρωποι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να ενταχθούν σε ακραίες ομάδες, στους κόλπους των οποίων αισθάνονται αυτοεκτίμηση», επισήμανε ο Γερμανός επιστήμονας.

Κλάρα Βάλτερ / Άρης Καλτιριμτζής