Η Παλμύρα την εποχή του Γκαίτε

Το 2015 η ανθρωπότητα έμεινε άναυδη μπροστά στα εγκλήματα του Ισλαμικού Κράτους κατά των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην αρχαία πόλη της Παλμύρας, κοντά στο Χαλέπι. Το ΙΚ έδειξε το αποτρόπαιο πρόσωπό του καταστρέφοντας αρχαίους ναούς και εκτελώντας ομήρους σε αρχαιολογικούς χώρους. Το αποκορύφωμα της βίας ήρθε με τον αποκεφαλισμό του 82χρονου παγκοσμίου φήμης σύρου αρχαιολόγου, Χαλέντ αλ Ασάαντ, γνωστού για τις σημαντικές ανασκαφές του στην Παλμύρα.

Μια νέα έκθεση στο Μουσείο Βάλραφ Ρίχαρντς της Κολωνίας με τίτλο «Παλμύρα – Tι έχει απομείνει;» ρίχνει φως στο παρελθόν, παρουσιάζοντας 40 σπάνιες γκραβούρες της αρχαίας πόλης, τις οποίες φιλοτέχνησε ο γάλλος περιηγητής και αρχιτέκτονας Λουί-Φρανσουά Κασάς (1756-1827) περί τα τέλη του 18ου αιώνα.

«Βασίλισσα της ερήμου»

Τα σχέδια του Κασάς είχαν εμπνεύσει σε μεγάλο βαθμό και τον γερμανό ποιητή Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, ο οποίος είχε εκφραστεί με ιδιαίτερη θέρμη για τα «σημαντικά απομεινάρια» του αρχαίου κόσμου που έκρυβε μέσα της η αχανής έρημος της Συρίας. Ο Κασάς αποκαλούσε την Παλμύρα «Βασίλισσα της ερήμου» και ήταν ο πρώτος που κατάφερε να αποτυπώσει στο χαρτί με απόλυτη πιστότητα τους μοναδικούς αρχαίους θησαυρούς της. Ο Γκαίτε από την πλευρά του είχε επαινέσει τα σχέδια του Κασάς για την τεχνική τους αρτιότητα αλλά και για το «γούστο» του ίδιου του αρχιτέκτονα. Ωστόσο ο Κασάς δεν ήταν ο πρώτος περιηγητής που έφτασε στην Παλμύρα. Πριν από αυτόν είχαν καταφθάσει στην περιοχή κι άλλοι ιστοριοδίφες, ωστόσο ο γάλλος αρχιτέκτονας είναι ο πρώτος που κατέγραψε με εξονυχιστική ακρίβεια τα μνημεία της αρχαίας πόλης-όασης.

Όπως σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης, ο Κασάς δεν ήταν απλώς ένας αρχιτέκτων-μηχανικός της εποχής του, ήταν στην ουσία ένας «καλλιτέχνης, ο οποίος είδε την Παλμύρα μέσα από το πρίσμα της αρχιτεκτονικής». Η σημασία της συμβολής του είναι ότι κατανόησε και κατέγραψε τη συνύπαρξη στοιχείων από πολλούς πολιτισμούς και ιστορικές περιόδους στην Παλμύρα, μια πόλη όπου το ελληνικό στοιχείο συμπλεκόταν με το ρωμαϊκό και το ισλαμικό. Η συνύπαρξη αυτών των τριών στοιχείων είναι που έδινε στην Παλμύρα ένα μοναδικό στιλ. Ρωμαϊκά θέατρα και μεγάλες λεωφόροι στην καρδιά της ερήμου, κίονες σε αρχαιοελληνική τεχνοτροπία, θέρμες συνέθεταν ένα μοναδικό «σκηνικό», το οποίο απέδωσε με μαεστρία ο γάλλος περιηγητής.

Σπαράγματα ενός ένδοξου παρελθόντος

Η επιστημονική έρευνα και η προετοιμασία για την έκθεση της Κολωνίας ξεκίνησε πριν την «άλωση» των αρχαιολογικών χώρων της Παλμύρας – που σημειωτέον τελούν υπό την προστασία της UNESCO- από τους φανατικούς ισλαμιστές. Στο μεταξύ η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η αρχαία Παλμύρα, όπως προκύπτει από αεροφωτογραφίες, δεν θυμίζει σε τίποτα την αίγλη του παρελθόντος. Οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους έχουν καταστρέψει τα σημαντικότερα μνημεία της, πολλά εκ των οποίων ενέπνευσαν τον Γκαίτε. Υπ' αυτή την έννοια, μια επίσκεψη στην έκθεση του Μουσείου Βάλραφ Ρίχαρντς, δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα: θαυμασμό για τα επιτεύγματα του παρελθόντος αλλά και μελαγχολία για την τωρινή κατάσταση του μοναδικού αυτού τόπου.

Ζαμπίνε Έλτσε, DW, dpa / Δήμητρα Κυρανούδη