Θα καταδικασθεί ο Ισλανδός πρωθυπουργός;

Αρχές του 2008, ο Γκέιρ Χάαρντε δεν μπορούσε σίγουρα να φανταστεί τι του επεφύλασσε η μοίρα. Ως πρωθυπουργός της Ισλανδίας ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στους πολίτες και η χώρα ατένιζε με αισιοδοξία το μέλλον. Λίγους μήνες αργότερα η κρίση ήρθε να ανατρέψει την ειδυλλιακή αυτή εικόνα.

Το φθινόπωρο του 2008 κατέρρευσαν οι σημαντικότερες τράπεζες της Ισλανδίας με αποτέλεσμα πολλοί από τους 320.000 πολίτες να χάσουν τις αποταμιεύσεις τους. Η οργή τους στράφηκε κυρίως εναντίον του πρωθυπουργού, ο οποίος κατηγορήθηκε για ολέθριες παραλείψεις. Εν μια νυκτί ο οικονομολόγος βρέθηκε αντιμέτωπος με τα συντρίμμια της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Εν μέσω μαζικών διαδηλώσεων υπέβαλε τον Ιανουάριο του 2009 την παραίτησή του.

Το «μαρτύριό» του όμως δεν τελείωσε εκεί. Μετά από μακρά προετοιμασία ξεκίνησε τελικά στις 5 Μαρτίου του τρέχοντος έτους, η δίκη σε βάρος του για το ρόλο και τις ευθύνες του στην κρίση και την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος. Σε περίπτωση που κριθεί ένοχος, μπορεί να του επιβληθεί χρηματικό πρόστιμο ή ακόμη και ποινή φυλάκισης δυο ετών.

Η δίκη ολοκληρώθηκε χθες, ωστόσο άγνωστο παραμένει πότε θα ανακοινωθεί η απόφαση. Ο ίδιος αντέκρουσε τις κατηγορίες που διατυπώθηκαν σε βάρος του. Κανείς, όπως ισχυρίστηκε, δεν ήταν τότε σε θέση να αντιληφθεί το μέγεθος της κρίσης. Ο ίδιος αισθάνεται ότι αναγκάστηκε να αναλάβει το ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου.

Μικροκομματικές σκοπιμότητες

Δεν είναι πάντως λίγοι οι αναλυτές που διατύπωσαν εξαρχής επιφυλάξεις για την νομική εγκυρότητα του κατηγορητηρίου. Όπως σημειώνει ο Κρίστιαν Ρέμπχαν από το Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου:

"Καθότι η δίκη ήρθε να εξυπηρετήσει μικροκομματικές σκοπιμότητες, ήταν πολύ εύκολο για τον Χάαρντε να παρουσιαστεί ως αποδιοπομπαίος τράγος. Εάν η δίκη έχει ουσιαστική νομική βάση, αυτό είναι θέμα ερμηνείας των κανόνων. Στην πραγματικότητα ήταν μια πολιτική και όχι μια νομική απόφαση."

Γεγονός είναι ότι στην αρχή βρίσκονταν στο στόχαστρο της ειδικής εξεταστικής επιτροπής και ορισμένοι υπουργοί οι οποίοι δεν κλήθηκαν τελικά να λογοδοτήσουν κατόπιν σχετικής ψηφοφορίας στο κοινοβούλιο. Ο Χάαρντε υποστηρίζει ότι στο εδώλιο έπρεπε να κάθονται και αρκετοί υπουργοί των Σοσιαλδημοκρατών, που ανήκαν τότε στην κυβέρνηση συνεργασίας της οποίας ηγούνταν ο ίδιος. Γεγονός είναι επίσης, ότι επί διακυβέρνησης Χάαρντε υπήρξε ένα καταστροφικό μείγμα νομικών κενών, κωλυσιεργίας των εποπτικών αρχών καθώς και μια διαπλοκή πολιτικής και οικονομίας που κατέστησαν την Ισλανδία το πλέον πρόσφορο έδαφος για κερδοσκόπους.

Όποια κι αν είναι η απόφαση του δικαστηρίου, η δίκη αυτή έχει γράψει ήδη ιστορία. Ο Χάαρντε είναι ο πρώτος κορυφαίος πολιτικός που δικάζεται για την οικονομική κρίση ενώ η υπόθεσή του είναι η πρώτη που εκδικάζεται από το ειδικό δικαστήριο που συστάθηκε το 1905.

Οι ευθύνες της πολιτικής

Η υπόθεση δίνει εδώ και μήνες τροφή σε σχολιαστές και μπλόγκερ σε όλο τον κόσμο. Πολλοί θεωρούν υποδειγματικό τον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκαν οι Ισλανδοί το μείζον αυτό ζήτημα. Άλλοι, όπως ο γερμανός συνταγματολόγος Κρίστιαν Τόμουσατ, διαφωνούν κατηγορηματικά:

"Είναι αυτονόητο να λογοδοτούν κορυφαίοι πολιτικοί για λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις. Το ότι όμως παίρνει τη μορφή ποινικού αδικήματος είναι πρωτόγνωρο και μάλλον δεν θα πρέπει να αποτελεί πρότυπο γιατί εντέλει σε μια δημοκρατία την ευθύνη δεν την φέρει ένα και μόνο πρόσωπο. Πρόκειται για ένα ολόκληρο σύστημα διακυβέρνησης το οποίο καλείται να αναλάβει την ευθύνη των αποφάσεων".

Σε μια δημοκρατία άλλωστε, σημειώνει ο ίδιος, οι πολίτες έχουν πάντα την ευκαιρία να τιμωρήσουν την κακή ή λανθασμένη διακυβέρνηση τα αργότερο στις επόμενες εκλογές. Ο καθηγητής παραδέχεται όμως ότι η δίκη αυτή έχει και ένα θετικό στοιχείο: στέλνει ένα σημαντικό μήνυμα προς όλους για πιο υπεύθυνες πολιτικές:

"Ενδέχεται να στείλει ένα μήνυμα για μεγαλύτερη ενασχόληση με τις ευθύνες ενός πολιτικού υπό την έννοια οι πολιτικές αποφάσεις να μην λαμβάνονται μόνον με γνώμονα τις επόμενες εκλογές».

Για τον Γκέιρ Χάαρντε βέβαια δεν θα υπάρξουν επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις παρά μόνον η ετυμηγορία του ειδικού δικαστηρίου. Ο χρόνος μπορεί να αποδειχθεί σύμμαχός του. Χάρη σε δάνεια δις από σκανδιναβικές χώρες αλλά και το ΔΝΤ η Ισλανδία βρίσκεται και πάλι στο δρόμο της ανάκαμψης. Ίσως αυτό να έχει μετριάσει και την οργή του κόσμου. Στις τελευταίες δημοσκοπήσεις πάντως στις αρχές του χρόνου, η πλειονότητα των Ισλανδών είχε ταχθεί κατά της συγκεκριμένης δίκης. Ενδεχομένως να το λάβουν αυτό υπόψη και οι δικαστές.

Ralf  Bosen / Κώστας Συμεωνίδης

Υπεύθ. σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου