Και μετά ...ήρθαν τα τανκς

Το όνειρο του "σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο" δεν κράτησε πολύ. Τη νύχτα της 20ής προς την 21η Αυγούστου 1968 εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες από τις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία υπό τις διαταγές της Μόσχας και κατέστειλαν τις ελευθερίες που είχε αρχίσει να κατοχυρώνει η "Άνοιξη της Πράγας". Η αφύπνιση στην κομμουνιστική Τσεχία δεν ήταν μία στιγμαία εξέγερση, αλλά μακροχρόνια διαδικασία, η οποία δρομολογήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '60, όταν διανοούμενοι και δημοσιογράφοι με κριτική σκέψη άρχισαν να αμφισβητούν τη μονοκρατορία και τον ασφυκτικό έλεγχο του κομμουνιστικού κόμματος στην τσεχική κοινωνία.

Συνάντησαν απρόσμενη, αλλά ενθαρρυντική κατανόηση από τον τότε επικεφαλής του κόμματος, Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Ο ίδιος δεν ήθελε να αποχωρήσει από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και ήλπιζε ότι η Μόσχα θα ανεχθεί το πείραμα εκδημοκρατισμού. Αλλά τελικά υπερτερούσε ο φόβος των Σοβιετικών, ότι η απελευθέρωση της διανοητικής δραστηριότητας στην Τσεχία θα έτρεφε αντίστοιχους πόθους και στις άλλες χώρες του κομμουνιστικού μπλοκ.

Μία ελεύθερη ...προσκοπική εφημερίδα

Ένας από τους αυτόπτες μάρτυρες της σοβιετικης εισβολής ήταν ο φωτογράφος Ρόλαντ Μπέραουερ, ο οποίος είχε περάσει τη νύχτα εκείνη σε ένα προσκοπικό αντίσκηνο στις όχθες του ποταμού Μολδάβα. Και αυτό γιατί συνεργαζόταν με μία ...προσκοπική εφημερίδα, η οποία έχαιρε πλήρους ελευθερίας, σε αντίθεση με άλλα έντυπα της εποχής. Το γεγονός και μόνο ότι η εφημερίδα κυκλοφορούσε ελεύθερα, οφείλεται στην 'Ανοιξη της Πράγας. Η σύνταξη στεγαζόταν στο ...αντίσκηνο και διέθετε γραφομηχανές, φωτογραφική μηχανή και πολύγραφο. "Είδα τα τανκς να περνούν μπροστά μας και να κατευθύνονται προς το κέντρο της Πράγας ", θυμάται ο Μπέραουερ. Αμέσως ειδοποίησε την υπόλοιπη ομάδα, ώστε να κρύψουν εγκαίρως τις γραφομηχανές. "Εγώ πήρα τη φωτογραφική μηχανή μου και πήγα στην πόλη. Ήταν τρομερό αυτό που είδα" λέει ο 82χρονος σήμερα φωτογράφος. Αναγκάστηκε να κρυφτεί, όταν άκουσε πυροβολισμούς μπροστά στο κτίριο της κρατικής τηλεόρασης. Στρατιώτες πυροβολούσαν εν ψυχρώ τους διαδηλωτές.

Αργότερα αποφασίστηκε η καθαίρεση του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ απο την ηγεσία του τσεχικού κομμουνιστικού κόμματος. Αλλά η Άνοιξη της Πράγας παραμένει ανεξίτηλη στη μνήμη των Τσέχων μέχρι σήμερα, λέει ο Οντρέι Ματέικα, υποδιευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών για τον Ολοκληρωτισμό που εδρεύει στην τσεχική πρωτεύουσα. "Η 21η Αυγούστου και οι μέρες που ακολούθησαν ήταν μία δυνατή εμπειρία, η κοινωνία μας είχε μία ιδιαίτερη συνοχή, βλέπαμε τους ανθρώπους να αλληλοϋποστηρίζονται, προβάλλοντας παθητική αντίσταση", επισημαίνει. Όμως την ίδια στιγμή έδιναν το "παρών" στην Πράγα και οι πράκτορες της διαβόητης Στάζι, της ανατολικογερμανικής υπηρεσίας ασφαλείας. Ο αρχειοθέτης Όλιβερ Στρίμπινγκ από το Βερολίνο έχει κρατήσει περισσότερες από 1.000 φωτογραφίες της εποχής, που προέρχονται από πράκτορες της Στάζι. Κατά την άποψή του "ήταν η πρώτη φορά που προκύπτουν συγκεκριμένα στοιχεία ότι πράκτορες μίας χώρας μεταβαίνουν σε φιλική, υποτίθεται, χώρα και παρακολουθούν τους πολίτες της".    

Οι "σκιές" των μυστικών υπηρεσιών

Οι ανατολικογερμανοί πράκτορες παρέμειναν στην Πράγα και μετά την καταστολή της εξέγερσης. Πολλοί ιστορικοί στην Πράγα και στη Μπρατισλάβα πιστεύουν ότι οι σκιές του παρελθόντος παραμένουν μέχρι σήμερα. Έγγραφα που είδαν πέρσι το φως της δημοσιότητας υποδεικνύουν ότι και ο σημερινός πρωθυπουργός της Τσεχίας, Αντρέι Μπάμπις, είχε συνεργαστεί με την υπηρεσία ασφαλείας της Τσεχοσλοβακίας μετά το 1982. Ο ίδιος το διαψεύδει και κινείται νομικά, αλλά η δικαιοσύνη έχει απορρίψει την προσφυγή του. Ο Πέτρ Πίτχαρτ, ένας από τους "διαφωνούντες" στη δεκαετία του ´60, στενός συνεργάτης του θρυλικού Βάτσλαβ Χάβελ και πρωθυπουργός της Τσεχίας στην πρώτη μετακομμουνιστική περίοδο, υποστηρίζει ότι ο Μπάμπις είχε εργαστεί "στον κλάδο του εξωτερικού εμπορίου" στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία και στα επόμενα χρόνια αξιοποίησε τις επαφές του παρελθόντος για να διαπρέψει ως επιχειρηματίας. Ο ιστορικός Οντρέι Ματέικα προτείνει πάντως στους Τσέχους να κάνουν και την αυτοκριτική τους. "Το γεγονός ότι ο σημερινός πρωθυπουργός ήταν συνεργάτης των υπηρεσιών ασφαλείας, μάλλον σημαίνει ότι δεν έχουμε επεξεργαστεί και αναλύσει το πρόσφατο παρελθόν ή τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια", υποστηρίζει.

Φρανκ Χόφμαν, Γιάννης Παπαδημητρίου