Μία έκθεση Μόντριαν φέρνει τα πάνω-κάτω

Αυστηρές οριζόντιες και κάθετες γραμμές και, όπως συνήθως, ένας συνδυασμός βασικών χρωμάτων: μπλε-κόκκινο-κίτρινο. Οι πίνακες του Πιτ Μόντριαν (1872-1944) είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι για τους λάτρεις της τέχνης. Κρέμονται όμως όλα τα έργα του από την σωστή πλευρά; Μία έκθεση για τον Ολλανδό καλλιτέχνη, υπό τον τίτλο "Mondrian. Evolution", με αφορμή την 150ή επέτειο από τη γέννησή του στο μουσείο "Συλλογή τέχνης Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας" στο Ντίσελντορφ, διατυπώνει τώρα την υποψία πως το περίφημο έργο του "Νέα Υόρκη 1" κρέμεται πιθανότατα ανάποδα εδώ και δεκαετίες.

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Σουζάνε Μάγερ-Μπίζερ, στη συνέντευξη τύπου που έδωσε πριν τα εγκαίνια της έκθεσης, παρουσίασε αρκετές ενδείξεις γι' αυτή την εκδοχή. Η έκθεση παρουσιάζει την εξέλιξη του καλλιτέχνη και του έργου του, από το τοπίο στην αφαιρετική τέχνη, μέσω 90 εκθεμάτων. Ο πίνακας "Νέα Υόρκη 1", ο οποίος χρονολογείται το 1941, είναι το ζενίθ με το οποίο ολοκληρώνεται το ταξίδι στο έργο του Μόντριαν. Και τώρα ξαφνικά προκύπτει ότι αυτός ο διάσημος πίνακας με τις κόκκινες, κίτρινες και μπλε λωρίδες, οι οποίες διασταυρώνονται, κολλημένες κάθετα και οριζόντια, πιθανότατα… κρεμόταν τόσον καιρό ανάποδα.

Πότε έγινε η "στροφή" στο έργο του Μόντριαν;

Από το 1980 ο πίνακας ανήκει στη συλλογή του Μουσείου στο Ντίσελντορφ. Και σε αντίθεση με τον δίδυμό του πίνακα σε λάδι, ο οποίος χρονολογείται την ίδια περίοδο και κρέμεται στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι, έχει κάνει μία στροφή…180 μοιρών μετά τον θάνατο του Μόντριαν το 1944 – αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει η ιστορικός τέχνης στο Ντίσελντορφ.

Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε στο στούντιο του Μόντριαν λίγες ημέρες μετά το θάνατό του το 1944, ο πίνακας που σήμερα εκτίθεται στο Ντίσελντορφ βρίσκεται πράγματι ανάποδα επάνω στο καβαλέτο του καλλιτέχνη. «Μήπως η εκδοχή αυτή, που φαίνεται στη φωτογραφία είναι και η πραγματική, εκείνη που ήθελε ο ίδιος ο Μόντριαν;», διερωτάται η Μάγερ-Μπίζερ.

Το πρόβλημα ωστόσο που παραμένει είναι ότι απουσιάζει η υπογραφή του καλλιτέχνη από το έργο. Ενδέχεται δηλαδή να ήταν απλά μία σπουδή. Ενδέχεται πάλι το λάθος να συνέβη ήδη το 1945, όταν εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Μουσείο ΜΟΜΑ, στη Νέα Υόρκη – «ίσως ήταν σύμπτωση, ίσως παράβλεψη» λέει η ιστορικός.

Μπορεί όμως να γυρίσει ανάποδα το έργο, 75 χρόνια μετά;

«Αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε», δηλώνει η Μάγερ-Μπίζερ. Εξάλλου έχει αυτή τη φορά εδώ και 75 ολόκληρα χρόνια. «Αν το γυρίσω ανάποδα κινδυνεύω να το καταστρέψω», λέει.

Το ότι έχει κρεμαστεί ανάποδα είναι κι αυτό μέρος της ιστορίας του. "Και μας λέει πολλά για την αντίληψη ενός έργου και την αποδοχή της αυθεντίας". Το έργο "Νέα Υόρκη 1" παραμένει ένα αίνιγμα. Καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Μόντριαν σπούδαζε τους αντικατοπτρισμούς, προκειμένου να οξύνει τη δική του αντίληψη και την αντίληψη των θεατών, λέει η Μάγερ-Μπίζερ. «Ενδέχεται να μην υπάρχει σωστό και λάθος», λέει, αναφερόμενη τουλάχιστον στον τρόπο που κρέμεται το έργο. Και «ίσως ο πίνακας να λειτουργεί σαν ένας χάρτης της Νέας Υόρκης» - με τη δυνατότητα να κινηθεί κανείς προς κάθε κατεύθυνση.

Ντόροτε Χιλσμάιερ, dpa

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου