Ναζιστικό παρελθόν κρυμμένο σε μια πολυθρόνα

Υπάρχουν αντικείμενα με τη δική τους κρυφή ιστορία. Ίσως μάλιστα να κάθεστε πάνω σε ένα τέτοιο την ώρα που διαβάζετε αυτήν την ιστορία, αληθινή πέρα για πέρα. Που δεν θα μπορούσατε επ΄ ουδενί να φανταστείτε. Την ιστορία μιας αναπαυτικής πολυθρόνας που οδήγησε στην αποκάλυψη της βιογραφίας ενός ναζιστή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του αντισυνταγματάρχη των SS Ρόμπερτ Γκρίζινγκερ, και έγινε ένα συναρπαστικό βιβλίο. 

Στουτγάρδη, Βερολίνο, Πράγα, Νέα Ορλεάνη…

Την πολυθρόνα αγόρασε τέλος του 1960 στην Πράγα μια φοιτήτρια χωρίς να ρωτήσει τον προηγούμενο κάτοχο πώς έφτασε στα χέρια του. Έπρεπε να περάσουν δεκαετίες για να «μιλήσει» το ίδιο το έπιπλο. Με ποιον τρόπο; Το 2011 ο ιστορικός Ντάνιελ Λι μόλις έπαιρνε το διδακτορικό του, όταν μια φίλη τού σύστησε σε ένα πάρτι μια γυναίκα, που του ζήτησε μια συμβουλή. Του διηγήθηκε λοιπόν ότι η μητέρα της, εντελώς ανίδεη, έδωσε μια αναπαυτική πολυθρόνα σε κάποιον ταπετσιέρη στο Άμστερνταμ για να αλλάξει ύφασμα. Έκπληκτος ο άνθρωπος ανακάλυψε ότι μέσα ήταν ραμμένα προσωπικά έγγραφα με ναζιστικές σφραγίδες και ένα διαβατήριο με το όνομα Ρόμπερτ Γκρίζινγκερ. Της τα πέταξε στα μούτρα μαζί με την πολυθρόνα λέγοντάς της ότι δεν εργάζεται για ναζιστές.

Ο Λι πήρε τα ντοκουμέντα μαζί με το διαβατήριο και αποφάσισε να ανακαλύψει την ιστορία του Ρόμπερτ Γκρίζινγκερ. «Το να βρει κανείς κάτι κρυμμένο σε μια πολυθρόνα είναι εξαιρετικά συναρπαστικό, διότι εμπεριέχει πολύ μυστήριο» λέει ο ιστορικός στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου στο γερμανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο. «Τέτοια ευρήματα όμως δεν είναι και τόσο σπάνια. Όταν κάνω τέτοιες ερωτήσεις σε τεχνίτες, συχνά μου διηγούνται απίστευτες ιστορίες από ανάλογα ευρήματα στα πιο διαφορετικά αντικείμενα».

Ο Λι ξεκίνησε την έρευνα που τον οδήγησε στη Στουτγάρδη, το Βερολίνο, την Πράγα, τις ΗΠΑ αλλά και την Ελβετία. Στην Στουτγάρδη με τη βοήθεια τηλεφωνικού καταλόγου βρήκε τον ανιψιό του Γκρίζινγκερ και έμαθε ότι εκεί είχε γεννηθεί. Ο ανιψιός μάλιστα ζούσε στο ίδιο σπίτι και εμφανίστηκε ανοιχτός να βοηθήσει στην έρευνα. «Ένιωσα ξαλαφρωμένος που δεν νόμισε ότι ήμουν ολοκληρωτικά τρελός» λέει ο Λι.  Στην Στουτγάρδη έπεσε πάνω σε ένα ημερολόγιο της νεκρής μητέρας του. ‘Όσο περισσότερο συνέχιζε το ταξίδι πίσω στον χρόνο, τόσο  περισσότερο αναγκάζονταν να αναθεωρήσει την αρχική του εντύπωση. «Όταν στην Πράγα ανακάλυψα ότι ήταν από τους SS, σοκαρίστηκα». Με τα εσωτερικά του μάτια φαντάζονταν ξαφνικά τον Γκρίζινγκερ με τη μαύρη στολή αντισυνταγματάρχη των SS να κυνηγά Εβραίους στους δρόμους.  Η ιστορία του ανήκει σε μια από τις πολλές περιπτώσεις  ανώνυμων δραστών, των οποίων οι πράξεις έχουν καταστρέψει τόσες πολλές ζωές, που όμως οι βιογράφοι του δεν έχουν ποτέ αποκαλύψει κάτι.

Άνθρωποι-θηρία 

Οι βιογραφίες των ηγετικών στελεχών του ναζιστικού καθεστώτος, όπως του Χέρμαν Γκέρινγκ ή του Άλμπερτ Σπέερ είναι γνωστές. Αλλά σε ιστορίες αγνώστων, όπως αυτή του Ρόμπερτ Γκρίζινγκερ, μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι ο εθνικοσοσιαλισμός δεν έπεσε ξαφνικά από τον ουρανό, αλλά το έδαφος είχε προλειανθεί από ένα αντισημιτικό και ρατσιστικό κοσμοείδωλο. Το βιβλίο του Λι είναι παράλληλα και ένα ταξίδι στη γερμανική ιστορία ανάμεσα στο 1848 και τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Γερμανίας. Ο Λι υφαίνει με επιδέξιο τρόπο ιστορικά γεγονότα με την προσωπική ιστορία του Γκρίζινγκερ και πηγαίνει σε βάθος. Από την κόρη του Γκρίζινγκερ ο Λι μαθαίνει μιαν ιστορία του πατέρα της. ΄Όταν περνώντας έναν δρόμο, πήρε στο χέρι ένα τραυματισμένο γατάκι και το μετέφερε στον κτηνίατρο γεμίζοντας τη στολή του με αίμα. «Τους ανθρώπους να τους παρουσιάζεις μόνο ως θηρίο δεν βοηθάει πολύ για να αντιληφθεί κανείς τι συνέβη τότε» λέει ο Λι. «Αυτοί οι άνθρωποι συχνά συμπεριφέρονταν κανονικά, αλλά μπορούσαν πολύ γρήγορα να μεταμορφωθούν σε έναν πονηρό και αναίσθητο άνθρωπο, άνθρωποι σαν τον Γκρίζινγκερ έστησαν, όπως εκατομμύρια άλλοι, το εθνικοσοσιαλιστικό σύστημα».

Ο Λι, που είναι ο ίδιος Εβραίος, δεν είναι μόνο ιστορικός σε αυτήν την ιστορία. Σε μια από τις συζητήσεις με την κόρη του Γκρίζινγκερ της αποκάλυψε το ναζιστικό παρελθόν του πατέρα του. Ξαφνικά αισθάνθηκε ότι άλλαζαν οι ρόλοι στη συζήτηση, ξαφνικά τις ερωτήσεις δεν έθετε εκείνος για τον πατέρα της, αλλά εκείνη για τον δικό του πατέρα. «Μετά τον πόλεμο πολλοί τυλίχτηκαν μέσα στη σιωπή» λέει. «Οι γονείς αρνούνταν να απαντήσουν σε ερωτήσεις, ανέπτυξαν στρατηγική για το πώς να αποφεύγουν τις ερωτήσεις». Ο Λι ως ιστορικός ερεύνησε και την ιστορία της δικής του οικογένειας, που για ένα διάστημα όταν ζούσε στο Κίεβο είχε πέσει θύμα των ναζιστών. Η γιαγιά του που μετανάστευσε από την Πολωνία στη Βρετανία πολύ πριν ανέλθει ο Χίτλερ στην εξουσία, νιώθει άβολα με το πεδίο έρευνας του εγγονού της. Μια μέρα της έδειξε το διαβατήριο του Γκρίζινγκερ. «Σκέφτηκα ότι θα την ενδιέφερε, αλλά το μόνο που είπε ήταν: Πάρτο από το σπίτι μου και μην μου τα ξαναδείξεις ποτέ».

Φέλιξ Σρέντερ / dpa

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου