Νομπέλ 2020: Θα παραμείνουν ανδρική υπόθεση;

Από το 1901 έχουν βραβευθεί συνολικά 25 οργανώσεις και 919 διαφορετικοί επιστήμονες, συγγραφείς και «ειρηνοποιοί». Η συντριπτική πλειονότητα των βραβευθέντων - και αυτό δεν αφορά μόνον τους τομείς θετικής κατεύθυνσης - ήταν γένους αρσενικού, «προχωρημένης» ηλικίας και λευκού δέρματος. 

Τις περισσότερες διακρίσεις απέσπασαν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ ενώ ακολουθούν, σε μεγάλη απόσταση, η Ιαπωνία με 28 βραβευθέντες, η Αυστραλία με 14, η Ινδία με 12, η Νότια Αφρική με 11 και η Κίνα με μόλις 8. 

Οι σημαντικότερες και πλέον εξόφθαλμες διαφορές όμως διαπιστώνονται μεταξύ των δυο φύλων, και αποδιδονται στο ότι παραδοσιακά οι επιστήμες ήταν και παραμένουν ανδροκρατούμενες και πως συχνά βραβεύονται επιστημονικές ανακαλύψεις που έγιναν πολλά χρόνια νωρίτερα. 

Μεταξύ των εκατοντάδων βραβευθέντων βρίσκονται μόλις 53 γυναίκες, ένας αριθμός που αντιστοιχεί στο 6% περίπου επί του συνόλου. Η Μαρί Κιουρί κατάφερε να αποσπάσει δυο βραβεία: το 1903 έλαβε το Νομπέλ Φυσικής και οκτώ χρόνια αργότερα το Νομπέλ Χημείας. 

Σε γυναίκες απονεμήθηκαν συνολικά 12 Νομπέλ Ιατρικής, 5 Χημείας και 3 Φυσικής. Επίσης 17 Νομπέλ Ειρήνης και 15 Λογοτεχνίας, με το τελευταίο μόλις πέρσι στην πολωνή συγγραφέα Όλγκα Τοκάρτσουκ.

Επίσης, πέρσι απέσπασε το Νομπέλ Οικονομίας η γαλλοαμερικανίδα οικονομολόγος Έσθερ Νταφλό. Το 2019 λοιπόν διακρίθηκαν δυο γυναίκες επί συνόλου 15 βραβευθέντων. 

Διαφιλονικούμενοι Νομπελίστες

Τα βραβεία Νομπέλ θεωρούνται η ύψιστη τιμητική διάκριση για τους τομείς που αφορούν. Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν βέβαια πολλές αμφιλεγόμενες αποφάσεις της επιτροπής, χωρίς να λείπουν και τα σκάνδαλα εντός της ίδιας της Βασιλικής Ακαδημίας των Επιστημών. 

Ηχηρές αντιδράσεις είχε προκαλέσει η απόφαση απονομής του Νομπέλ Ειρήνης στον Μπαράκ Ομπάμα μόλις εννέα μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, στον παλαιστίνιο ηγέτη Αραφάτ αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Μαχάτμα Γκάντι, αντίθετα, ένα σύμβολο του αναίμακτου αγώνα κατά της αδικίας και της καταπίεσης, δεν βραβεύθηκε ποτέ, παρότι ήταν αρκετές φορές υποψήφιος. 
Ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη ήταν και η βράβευση του Φινλανδού Εμίλ Σίλανπαα με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1939 μολονότι ήταν σχετικά άγνωστος αλλά και του Χάρι Έντμουντ Μάρτινσον που ως μέλος της Ακαδημίας ουσιαστικά αυτοβραβεύθηκε και ο οποίος αυτοκτόνησε μετά την βράβευσή του. Αντιδράσεις είχε προκαλέσει πέρσι και η ύψιστη διάκριση Λογοτεχνίας στον αυστριακό Πέτερ Χάντκε στον οποίο οι επικριτές του επιρρίπτουν ότι είχε υποβαθμίσει ή και αρνηθεί τα εγκλήματα πολέμου των Σέρβων.

Στις φυσικές επιστήμες η εικόνα είναι σαφώς πιο ομαλή, ασφαλώς επειδή το αντικείμενο είναι αρκετά πιο σύνθετο. Και εδώ υπήρξαν ωστόσο διακρίσεις που προκάλεσαν αντιδράσεις. Για παράδειγμα το Νομπέλ Ιατρικής στον δανό παθολόγο Φίμπιγκερ το 1926 για την ανακάλυψη ότι οι παρασιτικοί νηματώδεις σκώληκες προκαλούσαν τον καρκίνο, μια θεωρία που ωστόσο διαψεύστηκε αργότερα. Ο δε Καναδός Μακλέοντ βραβεύθηκε το 1923, μολονότι ο ίδιος ήταν σε άδεια όταν το ινστιτούτο του ανακάλυπτε την ινσουλίνη. Επίσης, το 2002 τιμήθηκε ο Ιάπωνας Τανάκα με το Νομπέλ Χημείας για την ανάπτυξη μιας διαδικασίας λέιζερ την οποία χρησιμοποιεί μόνο ο ίδιος. 

Θα αλλάξει φέτος η εικόνα; 

Κυρίως σε ό,τι αφορά τους επιστημονικούς τομείς οι γυναίκες τελούσαν συχνά υπό τη σκιά του ανδρικού ανταγωνισμού. Πολυάριθμες ερευνήτριες που συνέβαλαν αποφασιστικά στις ανακαλύψεις που έχουν τιμηθεί με βραβεία Νομπέλ δεν βραβεύθηκαν ποτέ. 

Μεταξύ αυτών, ασφαλώς, η Λίζε Μάιτνερ (ανακάλυψε την απελευθέρωση ενέργειας στη λεγόμενη πυρηνική σχάση), η Τζόζλιν Μπελ Μπαρνέλ (ανακάλυψε με τον καθηγητή της Άντονι Χιούις τα πάλσαρ, τους παλλόμενους ραδιοαστέρες) αλλά και η αστρονόμος Βέρα Ρούμπιν (ήδη τη δεκαετία του 1970 είχε τις πρώτες αποδείξεις για την ύπαρξη σκοτεινής ύλης). 

Στα συμφραζόμενα της ευρείας δημόσιας συζήτησης για την ισότητα των φύλων και της διαφορετικότητας, τα φετινά βραβεία Νομπέλ αποκτούν ξεχωριστή σημασία, με τις προσδοκίες έναντι της επιτροπής να είναι μεγάλες. 

Στα πεδία των φυσικών επιστημών έχουν αλλάξει πολλά τις τελευταίες δεκαετίες και στο μεταξύ υπάρχουν πολλές υποψήφιες που αναμφίβολα θα άξιζαν τις ύψιστες διακρίσεις για το έργο και την προσφορά τους. Μεταξύ αυτών οι Τζένιφερ Ντάουντνα και Εμμανουέλ Σαρπαντιέ που συνεφηύραν μια πρωτοποριακή νέα τεχνολογία για την επεξεργασία γονιδίων, που ονομάζεται Crispr-CAS9. 

Αλεξάντερ Φρόιντ

Επιμέλεια: Κώστας Συμεωνίδης