Ο καλός άνθρωπος του Κιέλτσε

Για πολλούς Πολωνούς, επιζώντες του Ολοκαυτώματος, το τοπωνύμιο Κιέλτσε είναι συνδεδεμένο με τον τρόμο και το οριστικό ξερίζωμα από την πατρίδα. Στις 4 Ιουλίου του 1946 εκτυλίχθηκε εκεί το τελευταίο μεγάλο πογκρόμ στην Ευρώπη. Τα θύματα: 42 Πολωνοεβραίοι, μερικοί απ' αυτούς επιζώντες του Ολοκαυτώματος, άλλοι παλιννοστούντες από τη Σοβιετική Ένωση, όπου είχαν καταφύγει κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι άνθρωποι αυτοί δολοφονήθηκαν από τον εξαγριωμένο όχλο μετά από φήμες που είχαν κυκλοφορήσει ότι τα θύματα είχαν απαγάγει δήθεν ένα παιδί Χριστιανών. Όσοι επέζησαν του πογκρόμ εγκατέλειψαν άρον-άρον το Κιέλτσε, δεκάδες χιλιάδες Πολωνοεβραίοι εγκατέλειψαν τότε την Πολωνία.

Αναζητώντας την αλήθεια

Ο Μπόγκνταν Μπιάλεκ, δημοσιογράφος και ψυχολόγος, είναι για τους επιζήσαντες κάτι σαν «ο καλός άνθρωπος του Κιέλτσε». Από τη δεκαετία του 90 ξεκίνησε, μόνος του στην αρχή, τη συζήτηση για τα γεγονότα του Ιουλίου 1946, οργάνωσε μια «πορεία μνήμης», ήρθε σε επαφή με επιζώντες. Ο Μπιάλεκ, σημειωτέον Πολωνός καθολικός, άρχισε να ψάχνει την αλήθεια, μια αλήθεια που πονάει.

Η επίσημη Πολωνία, και πόσο μάλλον η σημερινή συντηρητική κυβέρνηση στη Βαρσοβία, προτιμά να θυμάται την αντίσταση, τον ηρωισμό και την αυτοθυσία τον καιρό της γερμανικής κατοχής. Πολλοί Πολωνοί δεν θέλουν να θυμούνται, για παράδειγμα ότι τον Ιούλιο του 1941 στο Γεντβάμπνε της ανατολικής Πολωνίας και σε άλλα μέρη της περιοχής έγιναν πογκρόμ με θύματα απλούς Εβραίους γείτονες, και πόσο μάλλον ότι αυτά συνεχίστηκαν και μετά το τέλος του πολέμου, όπως στο Κιέλτσε.

«Επί κομμουνιστικού καθεστώτος», λέει ο Μπιάλεκ, «το πογκρόμ αυτό ήταν ταμπού. Ούτε καν η καθολική εκκλησία δεν ήθελε να θίξει το ζήτημα». Ο Μπιάλεκ μίλησε με συμπατριώτες του που απωθούσαν τα όσα είχαν συμβεί, με επιζώντες που είχαν εγκαταλείψει προ πολλού την Πολωνία και που παρ' όλα αυτά επέστρεψαν στο Κιέλτσε για να μιλήσουν για τα γεγονότα με τη νέα γενιά. Κι έτσι σιγά-σιγά η συμφιλίωση Πολωνών και Εβραίων έγινε για τον Μπιάλεκ κάτι σαν έργο ζωής.

Κατάδυση στο σκοτεινό παρελθόν

Το σπίτι στη διεύθυνση «Πσι Πλάντι 7/9», όπου πριν από 70 χρόνια οι Εβραίοι ένοικοι δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ με μαχαίρια, αξίνες και μπαλτάδες, είναι σήμερα φρεσκοβαμμένο. Σε κάποια μπαλκόνια ανθίζουν γεράνια. Μόνο οι αναμνηστικές πλάκες και τα πορτραίτα στην πρόσοψη σε κάνουν να υποψιάζεσαι το αποτρόπαιο παρελθόν. Στο ισόγειο έχει την έδρα του ένας σύλλογος που ίδρυσε ο Μπιάλεκ και όπου ο ίδιος οργανώνει τακτικά αντιρατσιστικά σεμινάρια για νεαρούς Πολωνούς.

Σήμερα, 70 χρόνια μετά, προβάλλεται στο Κιέλτσε το ντοκιμαντέρ «Το ταξίδι του Μπόγκνταν» που γύρισαν ο Πολωνός σκηνοθέτης Μίχαλ Γιασκούλσκι με τον Αμερικανό συνάδελφό του Λόρενς Λέβιντζερ. Όταν ο Μπιάλεκ οργάνωσε στην πόλη την πρώτη πορεία μνήμης το 2000 είχαν πάρει μέρος 4 άνθρωποι όλοι κι όλοι. Στο μεταξύ ο δήμαρχος του Κιέλτσε και πολλοί κάτοικοι στηρίζουν αυτή την κατάδυση στο σκοτεινό παρελθόν της πόλης, αυτή την κατάδυση στην αλήθεια.

Έβα Κράφτσικ (dpa) / Σπύρος Μοσκόβου