Ο Μπαρενμπόιμ και η ειρήνευση στην Εγγύς Ανατολή

Είναι από τις στιγμές που φοβάται ένας καλλιτέχνης του διαμετρήματος του Μπαρενμπόιμ, ενός πιανίστα και μαέστρου που αφήνει τόσο έντονα το αποτύπωμά του στη μουσική και μέσω αυτής στην ειρήνη. Τώρα μια από τις μουσικές ιδιοφυΐες της εποχής μας αποσύρεται από το προσκήνιο. Ο 80χρονος Μπαρενμπόιμ, ο οποίος ασθενεί εδώ και πολύν καιρό, παραιτείται από τη θέση του Γενικού Μουσικού Διευθυντή της Κρατικής Όπερας Unter den Linden. Το ανακοίνωσε την Παρασκευή στο Βερολίνο. "Δυστυχώς η υγεία μου έχει επιδεινωθεί σημαντικά τον τελευταίο χρόνο, δεν μπορώ πλέον να αποδίδω, όπως απαιτείται από έναν Γενικό Μουσικό Διευθυντή", έγραψε σε προσωπική ανακοίνωση. "Ως εκ τούτου ζητώ την κατανόησή σας για το ότι παραιτούμαι από τη θέση αυτή στις 31 Ιανουαρίου 2023". Ο Μπαρενμπόιμ ζήτησε από τον υπουργό Πολιτισμού του Βερολίνου Κλάους Λέντερερ να λύσει το συμβόλαιό του, "φυσικά και θα παραμείνω, όσο ζω, με τη μουσική και είμαι έτοιμος να εργαστώ ως μαέστρος και στο μέλλον, ειδικά με την Staatskapelle του Βερολίνου".

Πολίτης του κόσμου

Είναι όμως ένα βήμα που όλοι φοβόντουσαν από καιρό, γιατί υπήρχαν ενδείξεις. Ήδη πέρυσι αναγκάστηκε να ακυρώσει πολλές συναυλίες που επρόκειτο να διευθύνει. Τον περασμένο Οκτώβριο ο ίδιος ανακοίνωσε ότι πάσχει από μια βαριά νευρολογική νόσο. Παράλληλα ακύρωσε ταξίδι στη Θεσσαλονίκη για να παραλάβει το Βραβείο "Αυτοκράτειρα Θεοφανώ" για τη συμβολή του στην συνεννόηση των λαών μέσω της μουσικής. Μια συναυλία που είχε προγραμματιστεί για τα 80ά γενέθλιά του στις 15 Νοεμβρίου, στην οποία μάλιστα επρόκειτο να εμφανιστεί ως πιανίστας, ακυρώθηκε. Αλλά στη συνέχεια επέστρεψε και πάλι στο βάθρο του μαέστρου και εμφανώς εξασθενημένος διηύθυνε στην αλλαγή του χρόνου την 9η Συμφωνία του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου. Τώρα ωστόσο αποσύρεται και επίσημα, ίσως και οριστικά. Ο Μπαρενμπόιμ ζυμώθηκε με τη μουσική από τα μικράτα του. Δεν μπορούσε να φανταστεί τον κόσμο χωρίς αυτήν. Τα πρώτα μαθήματα πήρε από τον ίδιο τον πατέρα του στην τρυφερή ηλικία των 5 χρόνων, "στο παιδικό μου μυαλό όλος ο κόσμος παίζει πιάνο". Το 1952 οι γονείς του, παιδιά Εβραίων μεταναστών στο Μπουένος Άιρες, αποφασίζουν να επιστρέψουν με το γιό τους στο Ισραήλ και έτσι πιο κοντά στη μουσική σκηνή της Ευρώπης.

Η βιογραφία του μεγάλου μαέστρου είναι γνωστή. Το 1954 παίζει πιάνο στον μαέστρο Βίλχλελμ Φουρτβέγκλερ, αλλά δεν του επετράπη να δεχθεί πρόσκληση να παίξει με την Φιλαρμονική του Βερολίνου, 9 χρόνια μετά το τέλος του ναζιστικού καθεστώτος ήταν νωρίς για την εμφάνιση ενός Εβραίου στη Γερμανία. Η πορεία του προς την κορυφή φαίνεται να ήταν προδιαγεγραμμένη κατακτώντας τα πιο φημισμένα λυρικά θέατρα και μουσικές αίθουσες όλου του κόσμου. Αλλά και πέρα από τα πλήκτρα του πιάνου και την μπαγκέτα ο Μπαρενμπόιμ έδωσε βάρος στη διαφορετικότητα και την ενότητα. "Δεν είμαι ούτε απλά Εβραίος, ούτε Αργεντινός, ούτε μουσικός που ζει στη Γερμανία, είμαι ένας σύγχρονος άνθρωπος που ορίζει τον εαυτό του μέσα από τη δυνατότητα να έχει πολλές ταυτότητες". Στο Ισραήλ, ο ανθρωπιστής και πολίτης του κόσμου προκάλεσε σκάνδαλο, όταν έπαιξε τον αντισημίτη Βάγκνερ. Ξανά και ξανά μίλησε για τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. "Αγωνίζομαι ενάντια στην άγνοια των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων". 

Η West-Eastern Divan Orchestra

Αξίζει τον κόπο να σταθεί κανείς περισσότερο σε αυτήν την πτυχή του Μπαρενμπόιμ που αφιέρωσε μεγάλος μέρος της καλλιτεχνικής του προσφοράς στην ειρηνική συνεννόηση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Πολλά νεαρά παιδιά από την κατεχόμενη Παλαιστίνη έμαθαν μουσική σε ωδείο που ίδρυσε στη Ραμάλα ο Παλαιστίνιος Έντουαρντ Σαΐντ, μεγάλος διανοούμενος του 20ού αιώνα, γεννημένος στην Ιερουσαλήμ. Από τη συνεργασία του με τον Μπαρενμπόιμ και τον νομικό και πολιτιστικό μάνατζερ Μπερντ Κάουφμαν προέκυψε η West-Eastern Divan Orchestra που υποστηρίζει την ειρηνική επίλυση στη σύγκρουση της Εγγύς Ανατολής. Στην αρχή ήταν κάτι σαν ένα μουσικό εργαστήριο και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε ορχήστρα κλασσικής μουσικής με μουσικούς από το Ισραήλ, την Παλαιστίνη και αργότερα το Ιράν, την Τουρκία, την Αίγυπτο κι άλλες χώρες. Τα 23 χρόνια που παίζει σε ολόκληρο τον κόσμο αποτελεί μουσική γέφυρα κατανόησης μεταξύ των λαών και διαπολιτισμικών ανταλλαγών χωρίς ποτέ να πάρει θέση με την μια ή την άλλη πλευρά. Οκταμελές σχήμα μουσικών της ορχήστρας έπαιξε στην Τελετή Απονομής του Βραβείου "Αυτοκράτειρα Θεοφανώ" στη Θεσσαλονίκη.

Στις 23 και 24 Ιουνίου του 22 η ορχήστρα West-Eastern Divan Orchestra συμμετείχε στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σε μια συζήτηση με θέμα "Συνάντηση μέσω της μουσικής: Το πείραμα των Μπαρενμπόιμ-Σαΐντ στην ουτοπία". Άλλη μια μουσική συνάντηση λαών και πολιτισμών, άλλη μια απόδειξη ειρηνικής συνύπαρξης ανθρώπων, που στις χώρες τους χύνεται αίμα σε μιαν αέναη σύγκρουση. Αυτή ίσως να είναι εν κατακλείδι η μεγαλύτερη μουσική προσφορά του μεγάλου Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ στην ανθρωπότητα. Απτή, καθόλου ουτοπική.

Ειρήνη Αναστασοπούλου