Παρουσιάζοντας το Ολοκαύτωμα μέσα από κόμικς

Σε ένα κόμικ του 1940 με τίτλο "How Superman Would End the War” («Πώς ο Σούπερμαν θα σταματούσε τον πόλεμο») ο Σούπερμαν λέει στον Χίτλερ: «Θα ήθελα πολύ να σου ρίξω μια μη άρια γροθιά στο πρόσωπο». Σύμφωνα με το Κέντρο Ολοκαυτώματος του Πίτσμπουργκ ο Γιόζεφ Γκέμπελς χαρακτήριζε τον Σούπερμαν ως Εβραίο.

Οι σούπερ ήρωες τα βάζουν με τους ναζί

Ο Captain America, αμερικανικός χαρακτήρας κόμικς και σούπερ ήρωας, με τη χαρακτηριστική στολή στα χρώματα της σημαίας των ΗΠΑ, αντιμετώπισε και αυτός διάφορους ναζί χαρακτήρες, ενώ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι φασίστες κακοποιοί εμφανίζονταν συχνά και στα κινούμενα σχέδια του Δρ. Σους (Θίοντορ Σους Γκέιζελ), Αμερικανού σχεδιαστή κόμικς και συγγραφέα παιδικών βιβλίων.

Ιστορίες γύρω από την εβραϊκή αντίσταση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης σχεδιάστηκαν και σε κόμικς του Σούπερμαν και του Captain Marvel. Τα κόμικς του τελευταίου ήταν μάλιστα τα πρώτα που ασχολήθηκαν με το Ολοκαύτωμα – δεν ήταν εξάλλου συμπτωματικό το γεγονός ότι τα κόμικς αυτά σχεδιάζονταν συχνά από Εβραίους καλλιτέχνες, όπως ο Σταν Λι και ο Τζακ Κίρμπι.

Ο ερευνητής του Ολοκαυτώματος Ράφαελ Μέντοφ έγραψε σε συνεργασία με άλλους συγγραφείς το βιβλίο "We Spoke Out: Comic Books and the Holocaust”, ένα βιβλίο που βοήθησε ιδίως τους νέους Αμερικανούς που μεγάλωναν κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 να μάθουν περισσότερα για το Ολοκαύτωμα – μέχρι τότε το κεφάλαιο αυτό της ιστορίας δεν διδασκόταν στα σχολεία.

"Master Race” – Ο φόβος ενός επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος

Το "Master Race”, ένα από τα πιο κλασικά κόμικς της θρυλικής EC Comics, αποτέλεσε το 1955 το επιστέγασμα της χρυσής εποχής των κόμικς. Στο εξώφυλλό του είχε ζωγραφισμένη μία σβάστικα.

Ο συγγραφέας του "Maste Race” ήταν ο Αλ Φέλντσταϊν, ενώ ο δημιουργός των σχεδίων ο Μπέρναρντ Κρίγκσταϊν. Το κόμικ διηγείται την ιστορία του Καρλ Βάισμαν, ενός Γερμανού που δραπέτευσε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν και μεταναστεύει στις ΗΠΑ. Τα φαντάσματα του παρελθόντος όμως συνεχίζουν να τον στοιχειώνουν.

«Θα φοβάσαι για πάντα, θα θυμάσαι για πάντα… τη φρίκη… το μίσος… τον πόνο», λέει ο αφηγητής, ενώ ο Βάισμαν κάθεται σε ένα τρένο και θυμάται όλα όσα βίωσε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Η μεταφορά του "Maus”

Το "Maus” του Αρτ Σπίγκελμαν, ένα graphic novel που βραβεύτηκε και με Βραβείο Πούλιτζερ, παρουσιάζει μία μεταφορά για το Ολοκαύτωμα, απεικονίζοντας τους Εβραίους ως ποντίκια και τους ναζί ως αιμοδιψείς γάτες.

Ο Σπίγκελμαν διηγείται την ιστορία των γονιών του, δύο Πολωνών Εβραίων που εκδιώχθηκαν από τους ναζί και κατάφεραν να βγουν ζωντανοί από το Άουσβιτς. Πώς αντιδρά ένα αγόρι, που γεννήθηκε λίγο μετά τον πόλεμο στη Σουηδία, στις φρικτές αναμνήσεις του πατέρα του; Πώς τον επηρεάζει αυτό προσωπικά και επαγγελματικά; Το "Maus” ήταν η απάντηση του Αμερικανού σκιτσογράφου. Την ίδια στιγμή το κόμικ βασίζεται σε συνεντεύξεις πολλών ωρών που πήρε ο καλλιτέχνης από τον πατέρα του κατά τη δεκαετία του 1970 – η μητέρα του είχε αυτοκτονήσει το 1968.

Ο Σπίγκελμαν δέχθηκε έντονη κριτική για τον τρόπο με τον οποίο επέλεξε να συμβολίσει τους Εβραίους – όπως και για το γεγονός ότι παρουσίασε την ιστορία ως graphic novel. Οι επικριτές υποστήριξαν πως ο σκιτσογράφος σπάει ορισμένα ταμπού, πως η περίπλοκη ιστορία του Ολοκαυτώματος δεν μπορεί να ειπωθεί απλώς σε κόμικς. Ο Σπίγκελμαν αντέταξε πως ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούσε να αντιμετωπίσει αυτήν την ιστορία ήταν μέσω της τέχνης του.

Κατά ειρωνικό τρόπο το 2022 το βιβλίο απαγορεύτηκε σε ορισμένα σχολεία του Τενεσί των ΗΠΑ. Σχολιάζοντας το γεγονός σε συνέντευξή του στο MSNBC, ο Σπίγκελμαν το παραλλήλισε με «το κάψιμο βιβλίων στη Γερμανία κατά τη δεκαετία του 1930».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς