Πεπαλαιωμένα στερεότυπα στις ταινίες της Ντίσνεϊ

Πολλοί από τους σημερινούς ενήλικες μεγάλωσαν με ταινίες της Ντίσνεϊ. Κλασικές ταινίες, όπως ο Πίτερ Παν, Ντάμπο το ελεφαντάκι, το βιβλίο της Ζούγκλας και η Σταχτοπούτα παραμένουν δημοφιλείς ακόμη και σήμερα. Ακριβώς αυτή η δημοτικότητα είναι που τις καθιστά στόχο κριτικής: Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν πλέον σε ΗΠΑ και Ευρώπη ότι το περιεχόμενο και τα μηνύματα που αυτές προβάλλουν θα πρέπει να επανεξεταστεί, ώστε να αποβάλουν στοιχεία και στιχομυθίες, τα οποία σήμερα θεωρούνται ρατσιστικά ή ξεπερασμένα.

Ήδη, η πρώτη απάντηση από πλευράς της εταιρείας δημοσιεύτηκε στην πλατφόρμα Disney+ το 2019: Στις ταινίες «Ντάμπο», «Η λαίδη και ο αλήτης», οι «Αριστόγατες» και «Το βιβλίο της ζούγκλας» καταχωρήθηκε μία υποσημείωση: «Αυτό το πρόγραμμα περιέχει αρνητικές αναπαραστάσεις ή/και λανθασμένη μεταχείριση ανθρώπων ή πολιτισμών. Αυτά τα στερεότυπα ήταν λάθος τότε, αλλά και σήμερα». Για την ερευνήτρια σε θέματα πολιτισμού και λογοτεχνίας Εύα Φυρστ πρόκειται για ένα πολύ λογικό βήμα: «Μια τέτοια υποσημείωση είναι ευπρόσδεκτη, είναι μία ευκαιρία να μιλήσουμε με τα παιδιά για θέματα ρατσισμού και αρνητικά στερεότυπα», αναφέρει.

Πώς θα είναι οι ταινίες στο μέλλον;

Ωστόσο, η Disney+ έκανε ένα βήμα ακόμη, καταργώντας ορισμένες ταινίες από τα παιδικά προφίλ της πλατφόρμας στα τέλη Ιανουαρίου – οι ταινίες είναι πλέον κατάλληλες μόνο για παιδιά άνω των 12 ετών. Η Φυρστ, η οποία εργάζεται ως βοηθός έρευνας στο Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Καινοτομίας στη Βόννη, το βλέπει με σκεπτικισμό: «Αυτό που με δυσκολεύει είναι το να μην περιμένει κανείς από τα ίδια τα παιδιά να καταλάβουν ότι ορισμένα πράγματα είναι λάθος». Το να μην εμφανίζονται οι ταινίες στους μικρούς χρήστες της πλατφόρμας δεν το θεωρεί ως λύση: «Νομίζω ότι είναι καλό να μην κρύβουμε από τα παιδιά τα έργα, αλλά να αντιμετωπίζουμε συνειδητά μαζί τους τα προβληματικά σημεία τους».

Η Φυρστ με εμπειρία σε εργαστήρια που ασχολούνται με την ευαισθητοποίηση σε ζητήματα ρατσισμού και διακρίσεων, βλέπει τις προσθήκες σχολίων σε ορισμένες ταινίες ως ένα θετικό βήμα, θεωρεί όμως ότι δεν θα πρέπει να σταματήσει εκεί. «Η Ντίσνεϊ θα μπορούσε να προσφέρει με αντίστοιχους τρόπους και αλλού, ώστε να αντιμετωπίσει προβληματικά σημεία του κλασικού κινηματογράφου, κάνοντας τις ταινίες διαθέσιμες στην πλατφόρμα. Έτσι θα μπορούσε να ξεκινήσει μία συζήτηση σχετικά με ηθικά ερωτήματα που θέτει η εκάστοτε ταινία». Ως ένα θετικό παράδειγμα η ειδικός αναφέρει μία παλαιότερη ταινία της Ντίσνεϊ, την Ποκαχόντας, η οποία κυκλοφόρησε το 1995 και, παρά το ότι διαφέρει από την ιστορική μορφή, «απεικονίζει σαφώς την αποικιοκρατία ως κάτι αρνητικό για τα παιδιά».

Οι παιδικές ιστορίες διαμορφώνουν την άποψή μας για τον κόσμο

Η τελευταία ταινία της Ντίσνεϊ «Η Ράγια και ο τελευταίος δράκος» είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, σύμφωνα και με την ίδια την εταιρεία. Η ταινία κυκλοφόρησε στις 5 Μαρτίου στη Γερμανία στην πλατφόρμα Disney+. «Οι ηθοποιοί έχουν επιλεχθεί σωστά, η ηρωίδα της ταινίας δεν ψάχνει να βρει έναν άντρα, αλλά την ταυτότητά της… Αν αυτό συνεχιστεί, θεωρώ ότι είμαστε σε πολύ καλό δρόμο. Άλλωστε η Disney είναι πανίσχυρη και έχει μεγάλη επιρροή. Οι ιστορίες άλλωστε με τις οποίες μεγαλώνουμε διαμορφώνουν το πως βλέπουμε τον κόσμο και τη θέση μας σε αυτόν. Είναι μεγάλη ευθύνη!».

Σε κάθε περίπτωση, τα νέα «κλασικά» μεταξύ των παιδικών ταινιών θα είναι διαφορετικά από ό, τι πριν από μία ή δύο δεκαετίες. Και για την Εύα Φυρστ αυτό αποδεικνύει ότι και η ίδια η κοινωνία έχει ωριμάσει.

Κριστίν Λένεν

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου