Πόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα;

Το 2014 η αμερικανική οργάνωση Anti-Defamation League δημοσίευσε τα αποτελέσματα έρευνας που έβαλε στο μικροσκόπιο το πώς αντιμετωπίζονται σε όλο τον κόσμο οι Εβραίοι. Ένα από τα πιο ίσως ενδιαφέροντα στοιχεία που είχαν προκύψει για την Ευρώπη ήταν ότι σε καμία άλλη χώρα, ο αντισημιτισμός, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις έναντι των Εβραίων δεν ήταν τόσο διαδεδομένα όσο στην Ελλάδα. Ακόμη και σε Πολωνία, Ουγγαρία και Ουκρανία τα σχετικά ποσοστά ήταν χαμηλότερα. Στην ίδια την Ελλάδα είχαν εκφραστεί τότε επιφυλάξεις για τη σοβαρότητα της εν λόγω έρευνας.

Νέα έρευνα όμως που έγινε και με τη συμμετοχή ελλήνων επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας αλλά και της Οξφόρδης επιβεβαιώνουν προηγούμενες μελέτες που καταχωρούν τον αντισημιτισμό στην Ελλάδα ως ιδιαίτερα υψηλό. Η έρευνα «Αντισημιτισμός στην Ελλάδα σήμερα: εκφάνσεις, αίτια και αντιμετώπιση του φαινομένου» έγινε για λογαριασμό του γερμανικού Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ που πρόσκειται στο κόμμα των Πρασίνων και παρουσιάστηκε πρόσφατα στο Βερολίνο.

Οι Εβραίοι «έχουν εξουσία»

Την έρευνα απασχόλησαν τρία βασικά ζητήματα: το 75% των 1.000 περίπου συμμετεχόντων δηλώνουν βέβαιοι ότι οι Εβραίοι εκμεταλλεύονται το Ολοκαύτωμα για ίδιον όφελος, το 65% ότι το Ισραήλ μεταχειρίζεται τους Παλαιστίνιους όπως ακριβώς και οι Ναζί τους Εβραίους ενώ το 71% δηλώνουν βέβαιοι ότι οι Εβραίοι «έχουν εξουσία», είτε ως πολίτες, είτε ως κράτος ή ως επιχειρηματίες. Η έρευνα κατέδειξε ότι δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές στις αντιλήψεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Εντούτοις όσο μεγαλύτερος σε ηλικία είναι κανείς, τόσο πιο βαθιά ριζωμένος είναι ο αντισημιτισμός ενώ αντιθέτως, όσο μεγαλύτερο είναι το μορφωτικό επίπεδο, τόσο λιγότερα τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις.

Αρκετά διαδεδομένος είναι ο αντισημιτισμός και σε ανθρώπους που έχουν ισχυρούς δεσμούς με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Επίσης, όσο περισσότερο πιστεύει κανείς σε θεωρίες συνομωσίας, τόσο περισσότερο πιστεύει επίσης ότι οι Εβραίοι «ελέγχουν τον κόσμο». «Ο αντισημιτισμός είναι δημοφιλής στην Ελλάδα», λέει ο Λεόν Σαλτιέλ, ένας εκ των τεσσάρων συντακτών της έκθεσης. «Όταν μπαίνεις σε ταξί ακούς συχνά να βρίζουν τους Εβραίους».

Οι ερευνητές έθεσαν στο επίκεντρο και προκαταλήψεις σε βάρος των Εβραίων στα συμφραζόμενα πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Πρόσφορο έδαφος βρίσκει ο αντισημιτισμός κυρίως στα πολιτικά άκρα (ακροαριστερά και ακροδεξιά) ενώ τη μικρότερη απήχηση έχει στο χώρο του πολιτικού κέντρου και κυρίως σε εκείνον της μετριοπαθούς αριστεράς.

Αντισιωνισμός

Και ενώ ο αντισημιτισμός είναι βασικό συστατικό στοιχείο της ακροδεξιάς ιδεολογίας, στους αριστερούς, οι αντισημιτικές τάσεις απορρέουν περισσότερο από τη στάση έναντι του Ισραήλ. «Η κριτική κατά του εβραϊκού κράτους στην Ελλάδα είναι μερικές φορές απροκάλυπτη», λέει ο Λεόν Σαλτιέλ. «Κάθε φορά που ξεσπά κρίση στη Μέση Ανατολή οι Ισραηλινοί προβάλλονται από τα ΜΜΕ ως ναζί. Έτσι σχετικοποιείται το Ολοκαύτωμα και υποβαθμίζεται η σημασία του. Η κριτική στο Ισραήλ είναι θεμιτή. Όταν όμως εξομοιώνονται οι Εβραίοι με τους ναζί, τότε πρόκειται για αντισημιτισμό».

Ένα από τα θετικά στοιχεία της έρευνας πάντως είναι το συμπέρασμα των επιστημόνων ότι τα τελευταία χρόνια ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Οι ελληνικές κυβερνήσεις παίρνουν ξεκάθαρες θέσεις κατά του φαινομένου ενώ οι αρμόδιες αρχές κινούνται αποφασιστικά κατά αντισημιτικών δράσεων και δηλώσεων. Το Ολοκαύτωμα είναι βασικό κεφάλαιο της διδακτικής ύλης στα σχολικά βιβλία ενώ ο αριθμός των μαθητών που επισκέπτονται εβραϊκά μουσεία στην Ελλάδα αλλά και το Άουσβιτς έχει αυξηθεί σημαντικά.

Σε αυτή τη θετική εξέλιξη συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό η άνοδος της φασιστικής Χρυσής Αυγής. Οι δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας αντελήφθησαν ότι θα πρέπει να καταπολεμήσουν την απάνθρωπη ιδεολογία της, λέει ο Λεόν Σαλτιέλ. Ένας ακόμη λόγος που ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα χάνει έδαφος είναι η αναθέρμανση των σχέσεων με το Ισραήλ. Ενώ παραδοσιακά η Ελλάδα διατηρούσε στενές σχέσεις φιλίας με τις αραβικές χώρες, τα τελευταία χρόνια η Αθήνα προσεγγίζει όλο και περισσότερο το Τελ Αβίβ. Η έρευνα συμπεραίνει, ότι οι όλο και πιο στενές διμερείς σχέσεις αντικατοπτρίζονται και στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τους Εβραίους και το Ισραήλ, η ελληνική κοινή γνώμη.

Παναγιώτης Κουπαράνης