Στα άδυτα της γερμανικής κατοχής

Το ερευνητικό έργο «Βάση δεδομένων των γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα 1941-1944/45», με αρχιτέκτονα τον Βαλεντίν Σνάιντερ καταγράφει τις γερμανικές στρατιωτικές και παραστρατιωτικές μονάδες που στάθμευσαν περιστασιακά ή μακροχρόνια και έδρασαν στην Ελλάδα  μεταξύ Απριλίου 1941 και Οκτωβρίου 1944, σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και την πλήρη χρηματοδότηση από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον.

Μια κατάδυση στα γερμανικά στρατιωτικά αρχεία

Μέσα από τις 350.000 σελίδες γερμανικών στρατιωτικών αρχείων, η ομάδα του Βαλεντίν Σνάιντερ και του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών ρίχνει φως στα γνωστά και άγνωστα εγκλήματα των Γερμανών, αλλά και στην ιστορία της καθημερινότητας της Κατοχής στην Ελλάδα.  «Υπάρχει μια δυσκολία στην ανάγνωση κάποιων εγγράφων σε παλιά χειρόγραφη γραφή. Και στην ερμηνεία, γιατί η στρατιωτική διοίκηση δεν περιγράφει τα πράγματα πάντα με απλά λόγια», επισημαίνει ο Σνάιντερ. Έτσι ψάχνει την εθνική ιστορία της Κατοχής, με την ανάδειξη της τοπικής ιστορίας.  «Η ιστορία της οικογένειας, της γιαγιάς και του παππού συνδυάζεται με τα επίσημα στρατιωτικά δεδομένα σε ένα χωριό στην Κρήτη ή στη γραμμή Μεταξά. Αποφεύγουμε την ιδέα του γερμανικού στρατού σαν γενικότητα, ακολουθούμε τις μονάδες», αναφέρει ο Γερμανός ιστορικός.

Σε τριάμισι χρόνια υπάρχει μια τεράστια κυκλοφορία των μονάδων. «Η 117η Μεραρχία Καταδρομών που βρίσκεται σε κάποια χωριά της Πελοποννήσου μερικές σελίδες αργότερα πρωταγωνιστεί στη σφαγή των Καλαβρύτων», αναφέρει ο Σνάιντερ. Οι πίνακες απωλειών των Γερμανών συμπληρώνουν κριτικά τα στρατιωτικά ημερολόγια και συνδυάζονται με δημογραφικές πηγές. Έτσι προκύπτει η αναλογία των στρατιωτικών δυνάμεων με τον γενικό πληθυσμό και τον αντίκτυπο αυτών των μονάδων στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων μέσω της επίταξης οικιών και την κατάσχεση τροφίμων, της επιβολής καταναγκαστικής εργασίας και άλλων αυθαίρετων μέτρων. «Οι πληροφορίες γίνoνται πίνακες και μετά φορτώνονται σε έναν διαδραστικό χάρτη GIS, όπου κάποιος μπορεί να τις μελετήσει συνολικά», εξηγεί ο Σνάιντερ.

Άγνωστες πτυχές της γερμανικής κατοχής

«Υπάρχουν μαρτυρίες που παρουσιάζουν τους Γερμανούς να φέρονται καλά, να παίζουν με παιδιά, ενώ στα αρχεία βλέπουμε ότι πριν από τρεις μέρες μετείχαν σε σφαγή σε άλλο χωριό», παρατηρεί ο Σνάιντερ. Κάθε υπομονάδα, κάθε λόχος έχει τη δική του πορεία στον πόλεμο. Μονάδες από το ρωσικό μέτωπο που επιστρέφουν πρώτα στην Γερμανία αλλά μετά τους στέλνουν στην Γαλλία και εν συνεχεία στην Ελλάδα. «Το να πούμε απλά ότι αφού είναι Γερμανοί, έτσι είναι η συμπεριφορά τους, δεν λειτουργεί ως ιστορική εξήγηση για μένα. Για παράδειγμα, η εντολή για την εκτέλεση κατοίκων της Μήλου στις 23 Φεβρουαρίου του 1943 έγινε από τον διοικητή  του νησιού, o οποίος ήταν αξιωματικός της Kriegsmarine (Πολεμικού Ναυτικού), υπεύθυνος πριν λίγο καιρό για την εκτόπιση των Εβραίωνσε ένα λιμάνι της Λιθουανίας». Οι στρατιωτικές μονάδες έχουν μια ιστορία πριν και μετά το πέρασμά τους στην κατεχόμενη Ελλάδα.

«Εξερευνούμε πώς απλοί πολίτες, που ήταν καλοί πατεράδες, καλοί επαγγελματίες, γίνονται δολοφόνοι και σκοτώνουν άμαχους στην Ελλάδα», λέει ο Σνάιντερ. Μονάδες με ιστορικό βίας έρχονται από άλλες περιοχές της Ευρώπης και διαπράττουν εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα. «To 60% ήταν μη μαχητικές μονάδες. Πολλοί Γερμανοί μπορεί και να επέστρεψαν λέγοντας ότι στην Κατοχή στην Ελλάδα τα πράγματα ήταν ήρεμα», αναφέρει ο Σνάιντερ.

«Είναι σαν σύννεφο σε κάποιες οικογένειες απογόνων Γερμανών στρατιωτών που ξέρουν ότι ο παππούς τους ήταν στην Ελλάδα. Έχουν γράμματα στην αποθήκη και δεν ξέρουν ακριβώς τι έγινε και φοβούνται τα χειρότερα», λέει ο Σνάιντερ, συνεχίζοντας: «Αυτό μπορεί να βοηθήσει τους απόγονους Γερμανών στρατιωτών να αντιμετωπίσουν την ιστορία μαζί με Έλληνες απόγονους θυμάτων». Κάποια γεγονότα δεν είναι γνωστά. «Όταν μιλάω για την σφαγή στο Κορωπί το 1944, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το έχουν ακούσει. Οι σφαγές του Διστόμου, των Καλαβρύτων, η καταστροφή της Κανδάνου είναι γνωστές. Του Κομμένου όμως όχι τόσο στον ίδιο βαθμό. Δεν έχει τόσο να κάνει με την διαθεσιμότητα των αρχείων, αλλά πώς αυτά γίνονται γνωστά», λέει. Προς έκπληξή του, βρίσκει στην έρευνα πληροφορίες για τις επί Κατοχής επιχειρήσεις των Ες-Ες που πήραν από το Παλαιό Ηράκλειο Αττικής τη μικρή κοινότητα των Γερμανών απόγονων των Βαυαρών της εποχής του Όθωνα, επαναπατρίζοντάς τους στη Γερμανία, για τη διαφύλαξη της προπαγανδιστικής καθαρότητας του αίματος, εμπνεύσεως Χίμλερ. «Mε γνώσεις που θα είναι ανοιχτές για όλους, μπορούμε να καταλάβουμε τα γεγονότα της Κατοχής, αλλά και τα μεταπολεμικά χρόνια», επισημαίνει ο Σνάιντερ.

Μια ισχυρή παρακαταθήκη για το μέλλον

Όταν ολοκληρωθεί η έρευνα, θα ξέρουμε για κάθε ημέρα της γερμανικής κατοχής , πού ήταν η κάθε μονάδα του γερμανικού στρατού και για κάθε μικρή μάχη σε κάθε χωριό.«Ο παππούς μου ήταν σημαντικό πρόσωπο στην αντίσταση, στον ΕΛΑΣ. Με συγκίνησε όταν βρήκα μια επιχείρηση, του τάγματος αναγνώρισης 116, στο χωριό του, τα Λαγκάδια της Ορεινής Αρκαδίας, κι έπεσα σε μάχες όπου συμμετείχε ο παππούς μου», λέει μιλώντας στην Deutsche Welle, η Έλλη Στρογγύλη, ιστορικός της ομάδας έργου, χαρούμενη που ένα τέτοιο εργαλείο θα είναι προσβάσιμο σε όλους.

«Αυτή η ιστορία δεν θα εξαφανιστεί ποτέ, είναι μέρος της αφήγησης της εθνικής ταυτότητας πολλών χώρων της Ευρώπης. Δείχνει την πιο σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου. Είναι σημαντικό να χτίσουμε μια Ευρώπη που αντιμετωπίζει ανοιχτά αυτή την ιστορία», τονίζει ο Σνάιντερ, συνεχίζοντας: «Έχω την ανάγκη επίσης κάποιες φορές να κλείσω το γραφείο μου, να μη βλέπω όλα τα βιβλία που μιλάνε για αυτές τις ασχήμιες. Όμως, νιώθω ότι έχω μια παραπάνω ευθύνη και ως νέος Γερμανός, να μιλήσω για αυτήν την ιστορία και να φέρω τους ανθρώπους μαζί».

Για περισσότερες πληροφορίες η σελίδα του ερευνητικού έργου Βάση δεδομένων των γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα 1941-1944/45 στο Facebook German Occupation Database