Τα σοβιετικά ίχνη της Ρίγας

Η Ρίγα και η σουηδική Ούμεο αποτελούν το ζευγάρι των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης για το έτος που ξεκινά. Το ίδρυμα Riga 2014 έχει αναλάβει να προετοιμάσει την λεττονική πρωτεύουσα, ώστε να ανταποκριθεί με τον καλύτερο τρόπο στην τιμητική πρόκληση. Η Άννα Μούκα, μέλος του Riga 2014, αισιοδοξεί ότι από τις εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν δεν θα επωφεληθεί μόνο η πόλη, αλλά θα αυξηθεί και το συνολικό ενδιαφέρον για τη Λεττονία. «Σκέφτεται κανείς ‘πρώην σοβιετική ένωση’ ή κάτι παρόμοιο, όμως αυτό δεν ισχύει. Πρόκειται για μία πολύ ευρωπαϊκή πόλη. Άλλωστε η Λεττονία υπήρξε πάντα τμήμα της Ευρώπης, εκτός ίσως από τα 50 χρόνια της σοβιετικής περιόδου», επισημαίνει η Άννα Μούκα.

Το σοβιετικό της παρελθόν άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη του στο αρχιτεκτονικό τοπίο της Ρίγας. Οι ομοιόμορφες εργατικές κατοικίες, τα μεγάλα εργοστάσια, ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, ακόμη και το εκτεταμένο κτήριο που στεγάζει το ίδρυμα Riga 2014 είναι «προϊόντα» εκείνης της εποχής. Οι Λεττονοί κήρυξαν μονομερώς την ανεξαρτητοποίησή τους από τη Μόσχα στις 4 Μαΐου 1990, εκμεταλλευόμενοι τις πολιτικές ελευθερίες που δημιουργήθηκαν υπό την ηγεσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η ανεξαρτησία της χώρας αναγνωρίστηκε από την ΕΕ το 1991, με τη Λεττονία να εντάσσεται στην ευρωπαϊκή οικογένεια το 2004. Και από 1ης Ιανουαρίου θα αποτελεί πλέον και μέλος της ζώνης του ευρώ.

Το παρελθόν παραμένει ζωντανό

«Είμαι 40 ετών και έχω ζήσει όλη τη διαδικασία ανεξαρτητοποίησης. Τον αγώνα κατά τον οποίο δεν σημειώθηκαν μάχες. Όλα αυτά είναι ακόμη παρόντα, τα θυμάμαι και φυσικά έχουν σημασία, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζω ότι δεν υπάρχει άλλη δυνατότητα. Πρέπει να κοιτάμε μπροστά και να ζούμε μαζί» λέει ο λεττονός καλλιτέχνης Κάσπαρς Λιελγκάλβις. Τα λόγια του βρίσκουν σύμφωνους πολλούς συμπολίτες του στη Ρίγα.

Αρκετοί Λεττονοί λένε ότι αν αποφεύγει κανείς να μιλά με τους Ρώσους για το παρελθόν και για πολιτική, η συνύπαρξη στη χώρα κυλά χωρίς προβλήματα. Περίπου το 30% των κατοίκων της Λεττονίας είναι Ρώσοι. Ακόμη μεγαλύτερο είναι το ποσοστό τους στις πόλεις. Η πλειοψηφία τους είχε έρθει κατά τη σοβιετική περίοδο, όταν η χώρα χρειαζόταν εσπευσμένα εργατικό δυναμικό. Η ζωή τους στη Βαλτική δεν ήταν άσχημη και τα ρωσικά ήταν πλάι στα λεττονικά ισότιμη γλώσσα του κράτους, εξηγεί ο Κάρλις Κνέτις συνεργάτης του Μουσείου Κατοχής στη Ρίγα. Όπως λέει, «οι άνθρωποι έπρεπε να μάθουν ρωσικά και λεττονικά, αλλά μιλούσαν περισσότερο ρωσικά. Δεν είχαν λόγο να μάθουν λεττονικά, καθώς στις μεγάλες πόλεις ήταν συγκεντρωμένοι πολλοί άνθρωποι που μιλούσαν ρωσικά».

Ενσωμάτωση με μέτρια αποτελέσματα

Οι Ρώσοι της Λεττονίας είχαν δικά τους τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά προγράμματα, εφημερίδες, θέατρα, νηπιαγωγεία, σχολεία και αστικές περιοχές οι οποίες έφεραν το στίγμα τους. Οι περισσότεροι από αυτούς παρέμειναν μετά το 1990 στη Λεττονία, παρότι η κατάστασή τους επιδεινώθηκε. Μετά την ανεξαρτησία της χώρας ανακινήθηκε το ζήτημα της κρατικής ιθαγένειας. Μόνο όσοι γεννήθηκαν στη χώρα μετά το 1940 και οι απόγονοί τους δικαιούνταν λεττονικό διαβατήριο. Οι περισσότεροι Ρώσοι είχαν μείνει τότε μετέωροι, δίχως ιθαγένεια, με αποτέλεσμα να περιοριστούν σημαντικά τα πολιτικά τους δικαιώματα. Ωστόσο, από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 οι γονείς μπορούν να αποφασίζουν αν τα νεογέννητα παιδιά τους θα λάβουν την λεττονική ιθαγένεια. Όσο για τους ενήλικες, αυτοί μπορούν να την αποκτήσουν εφόσον αποδείξουν ότι διαθέτουν τις απαραίτητες γλωσσικές δεξιότητες. Ως εκ τούτου αρκετοί Ρώσοι της Λεττονίας αισθάνονται θύματα διακρίσεων.

Ο Μιχαήλ Χαζάν, καθηγητής Οικονομίας και Εργατικού Δικαίου, θεωρεί ότι ο ρωσικός πληθυσμός της χώρας υποεκπροσωπείται σε ορισμένους εργασιακούς κλάδους. Όπως λέει, «νομίζω ότι η πολιτική ενσωμάτωσης υπήρξε ανεπιτυχής μέχρι σήμερα».

Στο μεταξύ η τραπεζική κρίση που έπληξε τη χώρα το 2008 ώθησε πολλούς Ρώσους να αναζητήσουν την τύχη τους στη Δύση. Την ίδια ώρα εύποροι τουρίστες από τη Μόσχα και την Αγ. Πετρούπολη ξοδεύουν πολλά χρήματα στη Ρίγα ή τα επενδύουν για την απόκτηση ακίνητης περιουσίας στη Λεττονία. Με μία επένδυση κοντά στα 150.000 αποκτούν πενταετή βίζα για όλη τη ζώνη Σένγκεν και ισότιμα δικαιώματα με το σύνολο των ευρωπαίων πολιτών.

Silke Bartlick / Άρης Καλτιριμτζής

Υπεύθ. σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη