Τι είναι τα παθητικά σπίτια;

Εάν κάποιος δεν ζει σε περιοχή με τροπικό κλίμα, πρέπει να θερμαίνει το σπίτι, το εργαστήριο ή το γραφείο του. Και αυτό γίνεται συνήθως με ορυκτά καύσιμα, όπως είναι το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο – οι πηγές αυτές παράγουν περίπου το 80% της θερμότητας στη Γερμανία. Έτσι όμως αυξάνονται και τα αέρια του θερμοκηπίου, τα οποία επιδεινώνουν την κλιματική αλλαγή. Το 40% όλων των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά το 2023 προήλθε από τα κτήρια. Πώς θα ήταν ωστόσο το να μην έπρεπε να θερμαίνουμε τα σπίτια μας και αυτά να παρέμεναν ζεστά; Ακριβώς αυτό κάνει εφιτκό ένα παθητικό σπίτι.

Ποια είναι η ιδέα πίσω από τα παθητικά σπίτια;

Το παθητικό σπίτι έχει αυτήν την ονομασία επειδή δεν χρειάζεται σχεδόν καθόλου ενέργεια για να θερμανθεί. Αντιθέτως θερμαίνεται σχεδόν από μόνο του, δηλαδή παθητικά, και στη συνέχεια διατηρεί αυτή τη θερμότητα. Το σπίτι καταναλώνει τη θερμότητα που ούτως ή άλλως παράγεται: όταν κάποιος μαγειρεύει, κάνει ντους, χρησιμοποιεί ηλεκτρικές συσκευές παράγει θερμότητα – όπως θερμότητα παράγει και το ανθρώπινο σώμα ή οι ακτίνες του ηλίου που φωτίζουν τα σπίτια μας.

Τα παθητικά σπίτια είναι χτισμένα με τέτοιον τρόπο, ώστε όλη αυτή η θερμότητα να μένει μέσα στο κτήριο. Όσο λιγότερη θέρμανση χρειάζεται επιπλέον, τόσο λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου παράγονται – και τόσο λιγότερα χρήματα αναγκάζεται να ξοδέψει κανείς.

Πόση ενέργεια εξοικονομείται;

Ένα παθητικό σπίτι χρησιμοποιεί περίπου 90% λιγότερη ενέργεια θέρμανσης από τον μέσο όρο των σπιτιών παλαιάς κατασκευής και 75% λιγότερη συγκριτικά με τα νεότευκτα.

Κατά κανόνα ένα παθητικό σπίτι δεν χρειάζεται περισσότερο από 1,5 λίτρο πετρέλαιο ή 1,5 κυβικό μέτρο φυσικό αέριο ανά τετραγωνικό μέτρο ετησίως – δηλαδή 15 κιλοβατώρες (kWh). Την ίδια στιγμή τα συμβατικά κτήρια χρειάζονται τη δεκαπλάσια ενέργεια, περίπου 150 kWh ανά τετραγωνικά μέτρο.

Με άλλα λόγια: ακόμη και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, για να θερμανθεί ένα δωμάτιο 30 τετραγωνικών μέτρων σε ένα παθητικό σπίτι χρειάζεται μόλις 10 κεράκια ή συνολικά τέσσερα άτομα, που θα βρίσκονται ταυτόχρονα στο δωμάτιο αυτό.

Πώς ακριβώς λειτουργεί ένα παθητικό σπίτι;

Προκειμένου να μη χάνει τη θερμότητά του, ένα τέτοιο σπίτι είναι εξοπλισμένο με μία παχιά θερμομόνωση, η οποία προστατεύει τους τοίχους από το κρύο, αλλά και από την καλοκαιρινή ζέστη. Τα παράθυρα έχουν τριπλή στρώση γυαλιού και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα μονωτικά.

Στα νεότευκτα παθητικά σπίτια τα μεγάλα παράθυρα κοιτούν συνήθως προς τον νότο. Με αυτόν τον τρόπο συγκρατείται περισσότερη ηλιακή θερμότητα στο εσωτερικό του σπιτιού. Ακόμη και τον χειμώνα στη Γερμανία η θερμοκρασία στην εσωτερική μεριά των παραθύρων δεν πέφτει ποτέ κάτω από τους 17 βαθμούς Κελσίου. Για το καλοκαίρι τα παράθυρα είναι εξοπλισμένα με μία εξωτερική ηλιακή προστασία, η οποία δεν επιτρέπει στην ηλιακή ακτινοβολία να θερμάνει υπερβολικά το κτήριο.

Επιπλέον, τα σπίτια αυτά είναι και απολύτως αεροστεγή, ώστε να μην μπορεί να μπει παγωμένος αέρας από τυχόν ρωγμές στους τοίχους, ούτε και να διαφεύγει ο ζεστός αέρας προς τα έξω. Με απλά λόγια, η ιδιαιτέρως ισχυρή μόνωση και αεροστεγανότητα λειτουργούν όπως ένα θερμός, που κρατά ζεστό ένα υγρό.

Σε ένα παθητικό σπίτι απαιτείται και ένα καλό σύστημα εξαερισμού – ώστε να μπαίνει στο αεροστεγές σπίτι φρέσκος αέρας. Όταν όμως ανοίγει κανείς το παράθυρο, πολλή θερμότητα χάνεται. Γι' αυτό και το σύστημα εξαερισμού τραβάει φρέσκο αέρα από έξω και τον διοχετεύει στο εσωτερικό του σπιτιού, φιλτράροντας ρύπους ή άλλα σωματίδια.

Ο εξωτερικός αυτός αέρας διοχετεύεται μέσω ενός εναλλακτή θερμότητας αέρα, όπως λέγεται, ο οποίος ταυτοχρόνως κατευθύνει τον χρησιμοποιημένο αέρα εκτός σπιτιού, ιδίως από χώρους όπως το μπάνιο και η κουζίνα, όπου παράγεται πολλή θερμότητα. Ο ζεστός αέρος του σπιτιού θερμαίνει τον ψυχρό εξωτερικό αέρα στον εναλλακτή και εν συνεχεία στέλνεται εκτός σπιτιού. Και κάπως έτσι ο εξωτερικός φρέσκος αέρας είναι τώρα ζεστός και διοχετεύεται σε όλο το σπίτι.

Το καλοκαίρι το σύστημα εξαερισμού μπορεί να τροποποιηθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε, όταν λαμβάνει τον εξωτερικό φρέσκο αέρα, να μην τον θερμαίνει, αλλά να τον κάνει πιο δροσερό. Ακόμη, όπως γίνεται και στα υπόλοιπα σπίτια, κατά τις ζεστές ημέρες του χρόνου μπορεί κανείς να ανοίξει τα παράθυρα για να δροσιστεί το σπίτι.

Ποια σπίτια μπορούν να γίνουν παθητικά;

Τόσο οι μονοκατοικίες όσο και οι πολυκατοικίες μπορούν να χτιστούν ως παθητικά σπίτια – απλώς οι πολυκατοικίες εξοικονομούν ακόμη περισσότερη ενέργεια. Το ίδιο ισχύει και για κτήρια εταιρειών, σχολεία, εκκλησίες ή κρατικά κτήρια.

Όπως και άλλα σπίτια, τα παθητικά σπίτια μπορούν και αυτά να παράγουν τη δική τους ανανεώσιμη ενέργεια, ιδίως με τη χρήση ηλιακών συλλεκτών. Το ίδιο ισχύει και με τις γεωθερμικές εγκαταστάσεις – με τη γεωθερμική ενέργεια μπορούν να καλυφθούν επιπλέον ανάγκες θέρμανσης ή να ζεσταθεί το νερό για το ντους.

Τα παθητικά σπίτια που παράγουν περισσότερη ενέργεια απ’ όσο καταναλώνουν ονομάζονται στη Γερμανία ως «παθητικά σπίτια plus» (Passivhaus Plus). Όταν έχουν ιδιαίτερα μεγάλο πλεόνασμα ενέργειας, τότε χαρακτηρίζονται ως «παθητικά σπίτια premium» (Passivhaus Premium).

Ωστόσο και τα παλιότερα σπίτια μπορούν συχνά να μετατραπούν σε παθητικά. Βέβαια, το κόστος για κάτι τέτοιο είναι πάρα πολύ υψηλό. Κάποιος όμως που θέλει να ανακαινίσει το σύστημα θέρμανσής του, μπορεί να πάρει αρκετά μεμονωμένα στοιχεία της τεχνολογίας των παθητικών σπιτιών.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς