Υπόθεση Πατί: Γιατί οι μαθητές βοήθησαν τον δράστη;

Αυτό που συνέβη την 16η Οκτωβρίου του 2020 στο προάστιο Κονφλάν-Σεντ-Ονορίν του Παρισιού προκάλεσε φρίκη – τόσο εντός, όσο και εκτός των γαλλικών συνόρων: μία Παρασκευή ένας 18χρονος Τσετσένος μαχαίρωσε τον 47χρονο καθηγητή Ιστορίας Σαμουέλ Πατί και εν συνεχεία τον αποκεφάλισε.

Ο Πατί είχε δείξει στα πλαίσια μαθήματος για την ελευθερία του λόγου καρικατούρες του προφήτη Μωάμεθ, τις οποίες είχε δημοσιεύσει στο παρελθόν το σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo – η συντακτική ομάδα του οποίου δέχθηκε επίσης τρομοκρατική επίθεση το 2015, κατά την οποία σκοτώθηκαν 12 άνθρωποι. Όπως και ο δολοφόνος του Πατί, οι δράστες ήθελαν «να εκδικηθούν για τον προφήτη».

Ο 18χρονος Τσετσένος βρίσκεται τώρα ενώπιον της δικαιοσύνης, όπως και οι πέντε ανήλικοι φερόμενοι ως συνεργοί του. Την ερχόμενη Παρασκευή (8 Δεκεμβρίου) αναμένεται και η απόφαση του δικαστηρίου. Η διαδικασία, που διεξάγεται κεκλεισμένων των θυρών, μπορεί να δώσει τώρα απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα.

Ένα αθώο ψέμα με μοιραίες συνέπειες

Μεταξύ των έξι εφήβων, που τότε ήταν μεταξύ 13 και 15 ετών, συγκαταλέγεται και το κορίτσι που προκάλεσε κατά κάποιον τρόπο τη θανάσιμη επίθεση. Η κοπέλα είχε διηγηθεί στον πατέρα της πως ο Πατί, προτού δείξει τις καρικατούρες, είχε ζητήσει από τους μουσουλμάνους μαθητές – μεταξύ αυτών και η ίδια – να εγκαταλείψουν την αίθουσα. Η ίδια αρνήθηκε και τελικά αποβλήθηκε προσωρινά από το μάθημα. Ακούγοντας το περιστατικό ο πατέρας της εξοργίστηκε τόσο, ώστε ανέβασε ένα βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο οποίο ανέφερε το όνομα του καθηγητή και του σχολείου, απαιτώντας να μπει ο καθηγητής στη θέση του. Κάπως έτσι ξεκίνησε μία πραγματική εκστρατεία μίσους, η οποία τράβηξε την προσοχή του δράστη.

Καθώς φάνηκε αργότερα όμως, το κορίτσι ήθελε απλώς να δικαιολογήσει το ότι αποβλήθηκε από το μάθημα – κάτι που συνέβη λόγω της ανάρμοστης συμπεριφοράς της. Τώρα η κοπέλα κατηγορείται για ψευδή καταμήνυση και θα μπορούσε να εκτίσει μέχρι και δυόμιση χρόνια ποινή φυλάκισης. Αντίστοιχη ποινή ενδέχεται να επιβληθεί και στους άλλους πέντε υπόδικους, οι οποίοι είχαν δείξει στον δολοφόνο του Πατί ποιος ακριβώς ήταν ο δάσκαλος έξω από το σχολείο, λαμβάνοντας σε αντάλλαγμα χρήματα.

Τι σκέφτονταν οι μαθητές;

Όπως εξηγεί η δικηγόρος Βιρζινί Λε Ρόι, εκπρόσωπος των συγγενών του Πατί, μέσω της δίκης η οικογένεια προσπαθεί να καταλάβει τα κίνητρα των συνεργών του δολοφόνου. «Θεώρησαν ότι ο Πατί πρέπει να τιμωρηθεί επειδή έδειξε τις καρικατούρες ή ήθελαν απλώς τα χρήματα;», διερωτάται η δικηγόρος σε συνέντευξη με την DW. Σύμφωνα με τους ανακριτές, ο δολοφόνος είχε πει στα παιδιά πως θέλει να βάλει τον Πατί να απολογηθεί σε βίντεο.

Για τον Ντίλαν Σλάμα η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Ο ίδιος εκπροσωπεί έναν εκ των ανηλίκων, ο οποίος είναι μουσουλμάνος. «Στα 15 του ήταν κάθε άλλο παρά ριζοσπαστικός – έδρασε ανώριμα, βλακωδώς και πιεζόμενος από τους συνομήλικούς του. Και ο ίδιος δεν είχε καταλάβει σε τι μπλέκεται», λέει στην DW ο δικηγόρος. «Τότε δεν σκεφτόταν την εκκοσμίκευση – σήμερα την υποστηρίζει πλήρως».

Ο αυστηρός διαχωρισμός κράτους και Εκκλησίας στη Γαλλία σημαίνει, μεταξύ άλλων, πως στα σχολεία τα θρησκευτικά σύμβολα και ο προσηλυτισμός απαγορεύονται. Πρόκειται για μία αρχή που συνδέεται στενά με την ελευθερία του λόγου, μιας και η βλασφημία είναι φυσικά επιτρεπτή.

Για τον Σλάμα η δίκη θα μπορούσε να συμβάλει στο να κατανοηθεί περισσότερο η σκέψη και τα αίτια πίσω από τις δράσεις των κατηγορουμένων. Πάντως, το κύριο μέρος της δίκης θα γίνει στο τέλος του επόμενου έτους: τότε θα βρεθούν ενώπιον του δικαστηρίου οκτώ ενήλικες αναφορικά με τον ρόλο τους στην επίθεση – μεταξύ αυτών και ο πατέρας του κοριτσιού που ανέβασε τα στοιχεία του Πατί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ο κοινωνικός ρόλος του σχολείου

Πριν λίγες εβδομάδες, στις 13 Οκτωβρίου, ένας 20χρονος ριζοσπαστικός Ρώσος, που είχε έρθει στη Γαλλία με την οικογένειά του από το 2008, μαχαίρωσε μέχρι θανάτου τον Γάλλο καθηγητή Ντομινίκ Μπερνάρ μπροστά από το σχολείο του στο Αράς.

Για τον Βινσέν Τιμπερί, καθηγητή πολιτικής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Sciences Po του Μπορντώ, θα πρέπει αυτή η νέα επίθεση και η τρέχουσα δίκη να στρέψουν τη δημόσια προσοχή στο εξής: «Πρέπει να αναρωτηθούμε, τι θέση πρέπει να έχει το σχολείο στην κοινωνία μας και τι χρειάζονται οι καθηγητές για να εκπληρώσουν την αποστολή τους, που έχει τόσο κομβική σημασία για τη δημοκρατία μας», λέει ο ειδικός στην DW. «Αντ’ αυτών όμως μιλάμε διαρκώς για τον περιορισμό της μετανάστευσης μέσω ενός νέου νόμου που ετοιμάζει η κυβέρνηση, επειδή αντιλαμβάνεται όλους τους μετανάστες ως επικίνδυνους», εξηγεί, προσθέτοντας ότι το σχολείο εκπληρώνει τον σκοπό του όταν διατίθενται τα απαραίτητα μέσα και διαμορφώνονται οι κατάλληλες συνθήκες, μέσα στις οποίες μπορούν να αποδώσουν και οι νεαροί Γάλλοι από οικογένειες μεταναστών.

Μία καταδίκη με αποτρεπτικό αποτέλεσμα;

Κατά τον καθηγητή Ιστορίας Ραφαήλ Νταρζάν, η δίκη δεν αξιοποιείται καταλλήλως για να τεθούν τα σωστά ερωτήματα. «Πολλοί καθηγητές φοβούνται νέες επιθέσεις», λέει στην DW. «Οι αρχές θα έπρεπε να ελέγχουν καλύτερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να μας στηρίζουν περισσότερο, να προστατεύουν τον κοσμικό χαρακτήρα της κοινωνίας μας, ενάντια στον οποίο εκφράζονται ολοένα και περισσότεροι μαθητές, όπως και τα σχολεία από τους εισβολείς».

Για τη δικηγόρο Λε Ρόι η δίκη θα μπορούσε να έχει ένα αποτρεπτικό αποτέλεσμα – σε περίπτωση καταδίκης: «Κάτι τέτοιο θα έδειχνε ότι η δικαιοσύνη υπερασπίζεται τις θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας μας και πως οι συνεργοί δεν γλιτώνουν έτσι εύκολα».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς