آتش بس سوریه و تنش های بالقوه در منطقه
۱۳۹۵ دی ۱۲, یکشنبه
آتش بسی که به ابتکار روسیه و ترکیه بین طرفین درگیر در سوریه برقرار شد، به نظر می رسد تداوم یابد. از نیمه شب پنجشنبه هفته پیش تقریبا هیچ درگیری و شلیکی گزارش نشده است. با این حال، روسیه و ترکیه دست به حملات هوایی در روستای "الباب"، مقر سازمان تروریستی "دولت اسلامی" می زنند. این دو کشور به تازگی تصمیم گرفته اند تا علیه داعش و دیگر گروه های تروریستی بجنگند.
کنفرانس صلحی که قرار است در ماه اول سال جدید میلادی در آستانه، پایتخت قزاقستان برپا شود، انتظار می رود که به صلح دوامدار در سوریه بینجامد. آتش بس تنها یک موفقیت بشری نیست بلکه نشان دهنده نقش رهبری روسیه و متحدانش در حل بحران است.
در طرف بشار اسد
با این حال چنین رخدادی تنها نمی تواند برخاسته از جنگ و عملیات نظامی بوده باشد، بلکه پس زمینه دیپلوماتیک توافقنامه اخیر نیز اهمیت دارد. این واقعه بر می گردد به دیداری در مسکو که پیش از کریسمس بین روسیه و متحد کلیدی آن انجام شد. در این دیدار وزیران خارجه و دفاع ایران، روسیه و ترکیه در مورد هماهنگی برای اقدامات بیشتر بحث کردند. جان کری، وزیر خارجه امریکا در این دیدار حضور نداشت زیرا او مانند دیگر سیاستمداران غربی به این نشست دعوت نشده بود.
این سه متحد همچنان از دعوت نمایندگان سازمان ملل متحد نیز خودداری کردند و حتا با آنها مشورت نکردند. در سال های گذشته، سازمان ملل به طور مداوم تلاش کرده است تا قطعنامه هایی را علیه رژیم بشار اسد به امضا برساند اما این کوشش ها به دلیل ویتوی روسیه به جایی نرسید. حالا، روسیه و متحدانش ظاهرا می خواهند تا از رژیم اسد پشتیبانی کنند. در بیانیه نشست مسکو آمده است: «ایران، روسیه و ترکیه بار دیگر احترام کامل خود را به حاکمیت، استقلال، اتحاد و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه به عنوان کشوری چند قومی، چند مذهبی، غیر منشعب، دموکراتیک و سکولار تاکید می کنند». همزمان، این کشورها روشن ساختند که آنها نمی خواهند به سازمان ملل اجازه دهند تا در طرح صلح شان برای سوریه دخالت کند.
پیروزی برای روسیه، ایران و ترکیه
هر روز روشن و روشن تر می شود که ایالات متحده و متحدانش توانا نخواهند بود تا طرح خود را در آینده سیاسی سوریه اجرا کنند، به ویژه در مورد برکناری بشار اسد. بن هوبارد و دیوید سنگیر، تحلیلگران سیاسی روزنامه "نیویورک تایمز" نوشته اند: «با نیروهای هوادار حکومت که به دستاوردهای قابل توجهی در جنگ رسیده اند، خط گیری جدید و غیبت هر قدرت غربی در میز مذاکرات به معنای این نکته است که رئیس جمهور بشار اسد به حاکمیت خود در سوریه تحت هر توافقی ادامه خواهد داد؛ هرچند پنج سال پیش بارک اوباما در بیانیه ای گفته بود که آقای اسد مشروعیت خود را از دست داده و باید از قدرت کنار زده شود».
اندرو تیبلر، کارشناس موسسه "خاورمیانه" با شک به این مسئله می نگرد. او می گوید: «وقتی ترک ها، ایرانی ها و روس ها همه بدون حضور امریکا بر سر یک روند توافق می کنند، به معنای این است که مشکلی برای ما وجود دارد».
اما باید دید که رئیس جمهور آتی، دونالد ترامپ به این چالش چه واکنشی نشان می دهد. سیاست تیم ترامپ در قبال سوریه در حال حاضر چیزی بیش از یک ایده نیست و آن این که تمرکز بر جنگ علیه داعش و گروه های مشابه آن باشد. با این حال، مسکو و ایران احتمالا بر سر این بخش از بحران توافق کرده اند که از دید ترامپ، هیچ نیازی به عملیات نظامی در سوریه نخواهد بود. رابطه خوب بین پوتین و ترامپ نیز ممکن است به بهبود روابط بین امریکا و متحدان روسیه، ایران و ترکیه، بینجامد.
ایران با حزب الله همکاری می کند
عامل ناشناخته دیگر تاثیر روسیه در خاورمیانه است. هرچند پوتین دو متحد سنی، مصر و ترکیه، در منطقه دارد، هیچ کس نمی داند که آیا سنی ها (بزرگترین گروه مذهبی در منطقه) آیا از این اتحاد خوش خواهند بود.
آنها احتمالا خوش نیستند. در واقع، نقطه مقابل اتفاق خواهد افتاد. متحد جدید مسکو، ایران با واحد سپاه خود از رژیم منفور اسد حمایت کرده است. علاوه بر آن، ایران غالبا به کمک گروهی تکیه کرده است که به عنوان سازمان تروریستی در امریکا و اروپا شناخته می شود: سازمان حزب الله لبنان.
این یکی دیگر از دلایلی است که تنها حضور مصر و ترکیه سنی ها را راضی نمی کند. اگر آتش بس ادامه یابد و به توافقی ختم شود، ایران یقینا پاداش سیاسی به خاطر این تعهدش دریافت خواهد کرد؛ احتمالا این پاداش نفوذ بیشتر در منطقه خواهد بود. آن وقت، ایران نقش تعیین کننده ای در سوریه و عراق خواهد داشت.
راگیدا دیرگهام، تحلیلگر سیاسی انتظار دارد که چنین اتفاقی رخ دهد. او در روزنامه "الحیات" نوشته است: «آنانی که در مسکو مسئول هستند علیه این خواست اعتراض خواهند کرد زیرا آنان می دانند که ایران میخواهد داعش را از سوریه و عراق بیرون بیندازد و پروژه هلالی شیعی خود را پیش ببرد. این یک هدف استراتژیک برای ایران است». منظور پروژه هلالی شیعی گسترش نفوذ شیعی از ایران تا لبنان از طریق عراق است که به شکل یک هلال ماه ترسیم می شود.
این پروژه می تواند مشکلات منطقه را تشدید کند. جنگ موصل پیش از این تنش بین شیعه ها و سنی ها را نشان داد. شهروندان سنی موصل هدف انتقام گیری ملیشه های شیعه قرار گرفتند و آنها همچنان ترس دارند تا از مناطقشان بیرون رانده شوند. اگر شیعه ها قدرت جدیدی را در اطراف موصل تشکیل دهند، آن وقت عراق خود را بیش از پیش زیر فشار بیشتر خواهد یافت. این مسئله تمام منطقه را متاثر می کند.
پیروزی "روسی- شیعی" ممکن است مشکلات جدیدی را در سطح دیگری بیافریند. آن وقت اسرائیل تنها با حزب الله لبنان مقابله نخواهد کرد بلکه با سوریه نیز رو در رو خواهد بود. کشور یهودی اسرائیل با چالش های بزرگی از سوی حزب الله روبرو خواهد شد. بر اساس برخی گزارش های تایید ناشده، نیروهای هوایی اسرائیل مواضع حزب الله را در خاک سوریه نزدیک دمشق هدف قرار داده است. اگر حزب الله در آینده در سوریه بماند، چنین حملاتی ادامه خواهد یافت.
آتش بس سوریه به ابتکار روسیه و ترکیه چانسی برای بر قراری صلح است اما خطرات زیادی نیز به همراه دارد.
کرستین کریپ / ع. ح.