افغانستان، ميدان تنش کشورهاي منطقه و غربي؟

روز گذشته نيز وزيران دفاع امريکا و بريتانيا وارد کابل شدند و با مقامهاي کشور گفتگو کردند. همچنان رسانههاي ايراني گزارش دادند که روز دو شنبه محمود احمدي نژاد، رييس جمهور ايران به افغانستان سفر ميکند، اما روز گذشته رييس جمهور ميزبان رابرت گيتس، وزير دفاع امريکا بود و احمدي نژاد به کابل نيامد.

سفر گيتس مانع سفر احمدي نژاد شد؟

برخي تحليلگران معتقد اند که سفر رابرت گيتس باعث اخلال در برنامهي سفر احمدي نژاد گرديد.

شاه حسين مرتضوي، روزنامهنگار در کابل ميگويد: "من فکر ميکنم که سفر آقاي گيتس دقيقاً در راستاي اخلال سفر آقاي احمدي نژاد صورت گرفت و مقامهاي حکومت افغانستان هم ناگزير اند که در مسايل سياست خارجي، بعضاً متاثر از فضاهاي بيروني باشند".

مرتضوي به لغو شدن سفر حامد کرزي به ايران در دور اول رياست جمهورياش اشاره ميکند که به گفتهي وي، در زماني که تنش ميان امريکا و ايران بالا گرفته بود، بدون دليل موجهاي، لغو گرديد.

اما مقامهاي حکومت ميگويند که سفر احمدي نژاد، براي روز دو شنبه برنامهريزي نشده بود.

سيامک هروي، يکي از سخنگويان رييس جمهور کرزي ميگويد؛ خبرهايي که در رسانههاي ايراني در مورد سفر احمدي نژاد چاپ شده بود، "کاملاً اشتباه بود". به گفتهي وي، قرار است در طي دو روز ديگر، رييس جمهور ايران با حامد کرزي در کابل ملاقات کند.

برخيها معتقد اند که اين مساله ميتواند بيانگر تنشهاي ايران و امريکا در افغانستان باشد.

عمر شريفي، تحليلگر مسائل منطقهاي، معتقد است که در ابتدا، تنشها ميان ايران و غرب، وراي مسالهي افغانستان بود، اما بعد از سال 2006، وضعيت متفاوت شد و چنين تصور ميشود که افغانستان درمحور مناقشات ميان ايران و غرب، قرار دارد. با اين حال، به باور شريفي، با توجه به دستگيري ريگي و تحولات اخير، تصور ميشود که امريکا و ايران در نقطهاي در مورد افغانستان، ممکن است به تفاهمي برسند.

نگرانيها و خواستهاي متناقض

سيامک هروي افزايش سفر مقامهاي غربي و منطقهاي را در پيوند با مرحلهاي جديد در افغانستان ميداند: "سفرهايي که اخيراً به افغانستان انجام ميشود، در پي وارد شدن اوضاع افغانستان به مرحلهي جديدي است که رييس جمهوري اسلامي افغانستان برنامههاي مشخصي براي صلح و مبارزه با تروريزم دارد و اين نياز به ديدارها و بازديدها دارد".

اما به باور تحليلگران، کشورهاي منطقه و غربي، هرکدام نگرانيها و خواستهاي خاص خود را از قضيهي افغانستان دارند.

پاکستان در تلاش است که از نقش گستردهي هندوستان در بخشهاي ملکي کشور، بکاهد. زيرا، پاکستان هرگونه نفوذ هندوستان در افغانستان را به ضرر خود ميبيند. حملاتي که سفارت هندوستان در کابل و شهروندان اين کشور در يک مهمانخانه را هدف قرار دادند، نشانههايي از تنش ميان هندوستان و پاکستان در افغانستان شمرده شدند.

در اين ميان، ايران نيز در قضيهي افغانستان بيتفاوت نبوده است. هرازگاهي مقامهاي ايراني حضور نيروهاي خارجي در افغانستان را "اشغال" افغانستان خوانده و آن را ريشهي بيثباتي افغانستان قلمداد کرده اند.

سيامک هروي ميگويد: "طبيعي است که بايد هم کشورهاي منطقه از معضلهي افغانستان و از چالشهايي که در مقابل امنيت در افغانستان و منطقه وجود دارد، اينها خود شان تشويشهاي خود را داشته باشند. ما بارها اعلام کرديم که بايد يک همکاري مشترک و به روي يک پلان مشترک و به شکل منطقهاي، با تروريزم مبارزه شود".

رابرت گيتس، وزير دفاع امريکا روز گذشته در جريان سفر خود به کابل گفت، ايران در سطح پاييني به طالبان کمک ميکند، و اگر بخواهد، "ميتواند بيشتر کمک کند".

ايران از نظر سياسي و فکري، از مخالفان اصلي طالبان به شمار ميرود که اين ميتواند نقطهي مشترک ميان ايران و غرب به شمار رود. اما به باور تحليلگران در معضلهي افغانستان، نقطهاي مشترک ميان ايران و طالبان نيز وجود دارد: تضعيف و ضربه زدن به نيروهاي غربي. هرچند ايران خواهان پيروزي طالبان در افغانستان نيست، اما از زمينگير کردن نيروهاي غربي توسط طالبان، نفع ميبرد.

در همين حال، مرتضوي معتقد است که احمدي نژاد در پي اعترافهايي که از عبدالمالک ريگي، رهبر بازداشتشدهي گروه جندالله گرفته است، اينبار انگشت انتقادش به سوي افغانستان درازتر خواهد بود: "احمدي نژاد با اعترافاتي که از زبان ريگي گرفته، اين بار با زبان درازتر ميخواهد به مقامهاي افغانستان بگويد بلي، شما که شما که ما را متهم به مداخله ميکرديد، امروز ردپايي از عبدالمالک ريگي در افغانستان هم ديده شده؛ بنابراين، نه تنها ما مداخلهگر نيستيم، بلکه زمينههاي مداخله در افغانستان (عليه ايران) به مراتب بيشتر است".

ولي، عمر شريفي به اين باور است که در دستگيري عبدالمالک ريگي، دستهاي بيروني نيز دخيل بوده است.

شريفي ميگويد: "دستگيري عبدالمالک ريگي اگر به همکاري پاکستان بوده باشد، قسمي که پاکستان ادعا ميکند، من فکر ميکنم يک امتيازي است که غربيها به ايران داده تا پاکستانيها".

شريفي اين نکته را، تفاهم در مبارزه با تروريزم و نوعي چراغ سبز به ايران ميداند تا اين کشور را در مبارزه با تروريزم در افغانستان، جلب نمايد.

شريفي معتقد است که توازن منطقهاي در مورد افغانستان تغيير کرده است و حلقههايي در منطقه که دست بالا در قضايايي افغانستان داشتند، ديگر آن زمينه را ندارند و به اين دليل، اين حلقهها کوشش ميکنند که بيشترين امتيازها را کسب کنند.

شريفي ميگويد: "من فکر ميکنم که از يک سو غرب در تلاش است که يک تغييري در سياستهاي خود ارايه بدهد که به مفهوم يک اشتراک فعالتر در حل قضاياي افغانستان است، و از طرف ديگر، توجه بيشتر غرب خصوصاً ايالات متحده در مسالهي افغانستان به اين مفهوم است که توازن قوا در منطقه هم فرق ميکند".

دستگيري مقامهاي طالبان در پاکستان، بخشي از تغيير در نگاه کشورهاي منطقهاي به شمار ميرود. رابرت گيتس هم در اين رابطه گفت: "خبرهاي خوبي اينجا و آنجا" وجود دارد، اما اين پيش از وقت است که گفته شود قضايا به سود ايتلاف، تغيير خورده است.

ديپلوماسي افغانستان

افغانستان همواره گفته است که نميگذارد از خاک اين کشور بر عليه کشور ديگر استفاده شود. سيا مک هروي ميگويد دولت افغانستان پيوسته به ايران "خاطرجمعي" داده است که هيچگونه تعرضي به خاک ايران از افغانستان نخواهد شد. به گفتهي سيامک هروي، افغانستان ديپلوماسي "فعال" با ايران و ساير کشورهاي منطقه دارد.

اما با توجه به روابط استراتژيک افغانستان با کشورهاي غربي به خصوص امريکا، آيا افغانستان ميتواند توازن و بيطرفياش را در سياست خارجي حفظ کند، خصوصاً در روابط هندوستان-پاکستان؛ و ايران- امريکا؟

مرتضوي ميگويد: "هرچند تمام کوششها بر اين بود که افغانستان علاوه بر اين که روابط خود را با غربيها حفظ کند، با کشورهاي همسايه هم روابط نيک داشته باشد. ولي، فکر ميکنم اگر احياناً فضا ميان غربيها و ايران بر سر مسايل هستهاي داغتر و شديدتر شود، افغانستان در موقعيتي نيست که بتواند استقلال سياسي خود را حفظ کند. افغانستان ناگزير است که پا به پاي حاميان بينالمللي خود ناخواسته وارد معرکه شود و همين خودش، مايهي نگراني است".

عمر شريفي معتقد است که دستگاه ديپلوماسي افغانستان در برنامه، چيزي کم ندارد، اما مهم در هماهنگي سياست خارجي، با ساير نهادهاي حکومتي، خصوصاً بخش امنيتي است.

شريفي ميافزايد: "وزارت خارجهي ما يا دستگاه ديپلوماسي ما قطعاً به تنهايي قادر نيست که کدام برنامهاي همهجانبهاي را به خاطر ايجاد توازن و حفظ منافع افغانستان در عمل پياده کند، تا اين که ساير ارگانها مثلاً مسالهي ادارات امنيتي و بالاخره مسالهي اساسيتر که اداره و حکومتداري خوب است، با وزارت خارجه همکار نباشد".

عارف فرهمند، کابل

ویراستار: یاسر