خشونت دوامدار علیه خبرنگاران افغانستان

سلطان منادی، 34 ساله به همراه خبرنگار بریتانیایی روزنامه نیویورک تایمز چهار روز پیش تر از آن واقعه توسط طالبان ربوده شده بودند.

افغانستان یکی از خطرناک ترین مناطق جهان برای خبرنگاران می باشد؛ اما با آن هم خبرنگاران افغان بیشتر آسیب پذیر هستند. در عملیات نجات توسط کماندوهای ویژه بریتانیایی، سلطان منادی خبرنگار افغان کشته شد اما استفان فریل خبرنگار خارجی نجات یافت. آن واقعه نخستین باری نبود که خبرنگار ربوده شده خارجی رها، و خبرنگار افغان کشته می شد.

هرچند خبرنگاران در افغانستان از حمایت قانونی نسبت به آزادی بیان برخوردار هستند، با آن هم از آزار و شکنجه مصون نمی باشند.

صدیق الله توحیدی، مسوول دیده بان رسانه های افغانستان (نی) می گوید که از سال 2001 تا سال 2011 میلادی 28 تن به شمول 12 خبرنگار خارجی در افغانستان کشته شده اند. او همچنان به آخرین واقعه در ماه گذشته اشاره کرد که در آن امید خپلواک، خبرنگار افغان در ولایت ارزگان کشته شد. ناتو روز پنجشنبه (17 سنبله) در بیانیه یی گفت که او سهوا توسط یک سرباز آن نیروها کشته شده است.

بر اساس آمار موسسه دیده بان رسانه های افغانستان (نی)، خشونت علیه خبرنگاران از سال 2001 تا سال 2011 به طور کل 266 واقعه بوده است که بیشترین آنها در سال 2009 با رقم 67 واقعه رخ داده است. بر اساس معلومات این نهاد، بیشترین خشونت های انجام شده در ولایت کابل با 106 واقعه و پس از آن ولایت های هرات با 24 و هلمند 18 فقره رخ داده اند.

خبرنگاران در افغانستان به شیوه های مختلف و از سوی افراد و نهادهای مختلفی با تهدید، اختطاف، بازداشت موقت، شکنجه و قتل روبرو می شوند. مسوول دیده بان رسانه های افغانستان می گوید که به جز آدم ربایی و قتل که غالبا توسط طالبان و افراد مسلح ناشناس رخ می دهد، دیگر انواع خشونت از سوی نهادهای دولتی اعمال می شود. او می گوید: "در سال 2011 میلادی هم، در ماه هایی که گذشت موارد تهدید و خشونت به ثبت رسیده است که متاسفانه باز هم اکثرا از جانب منصوبان حکومت است".

بر اساس آمار، میزان خشونت علیه خبرنگاران در سال 2011 همانند سال پیش تر از آن کاهش یافته است؛ اما آقای توحیدی نگرانی دیگری را مطرح می کند و می گوید که این کاهش خشونت نه به دلیل تقویت راهکارهای حمایت از خبرنگاران، بلکه به دلیل خودسانسوری خبرنگاران پدید آمده است. او می گوید: "به این دلیل که عدم حمایت جدی از خبرنگاران و عدم تامین امنیت خبرنگان و روزنامه نگاران از جانب حکومت سبب شده تا میزان خشونت در برابر خبرنگاران به دلیل خودسانسوری کاهش پیدا کند".

هرچند "آزادی بیان" در قانون اساسی افغانستان تضمین شده است، اما کمتر راهکاری برای حمایت از خبرنگاران وجود دارد. وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در زمینه کاهش خشونت علیه خبرنگاران اقداماتی کرده است، اما از آنجایی که آزار خبرنگاران بیشتر از سوی نهادهای امنیتی انجام می گیرد، چندان کارایی نداشته است. مسوول دیده بان رسانه های افغانستان بر این باور است که "حمایت وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان اثر گذار برای خبرنگاران و روزنامه نگاران نمی باشد".

اما این گونه به نظر می رسد که دولت افغانستان در حمایت از خبرنگاران غیر بومی راهکار گسترده و کارآمدتری بیش از اقدامات وزارت فرهنگ دارد؛ به طوری که در چندین حادثه آدم ربایی و اختطاف خبرنگاران، غالبا خبرنگاران خارجی رها شده، اما همکاران افغان آنها به قتل رسیده اند.

در سال 2007 میلادی، دانیاله ماسترو گیاکومو، خبرنگار ایتالیایی به همراه اجمل نقشبندی در جنوب افغانستان توسط طالبان ربوده شدند. خبرنگار ایتالیایی به طور مرموزی رها گردید، اما خبرنگار افغان به طرز فجیعی کشته شد. پس از آن، دقیقا دو سال پیش، روز 5 سپتمبر 2009 سلطان منادی به همراه استفان فریل که به کندز رفته بودند توسط طالبان محلی اختطاف شدند. سرانجام پس از چهار روز، بامداد روز 9 سپتمبر کوماندوهای بریتانیایی عملیات نجات را انجام دادند که در نتیجه آن استفان فریل آزاد، اما همکار او کشته شد.

آقای صدیق الله توحیدی مانند بسیاری دیگر از خبرنگاران افغان بر این باور است که دولت افغانستان در قبال خبرنگاران داخلی با اغماض و چشمپوشی عمل می کند؛ در حالی که برای رهایی خبرنگاران خارجی با دولت های متبوع آنها همکاری شایانی انجام می دهد. آقای توحیدی می گوید: "خبرنگاران خارجی که ربوده می شوند، بر اثر مذاکرات، معامله و حتا تادیه پول آزاد ساخته می شوند؛ اما همکار افغان اکثرا شکنجه و به قتل می رسند. دلیلش این است که دولت افغانستان احساس مسوولیت در برابر خبرنگاران و روزنامه نگاران افغانستان ندارد".

اما پرسش این است که دولت افغانستان تا چه پیمانه یی با کشورهای خارجی در رهایی یک گروگان از دست طالبان همکاری می کند؟ دولت افغانستان همواره اتهاماتی مربوط به پرداخت پول و جزیه به گروگانگیرها را رد کرده اند، اما به گفته یکی از خبرنگاران فرانسوی که پس از 18 ماه از دست طالبان آزاد شده، "مطمئنا که این رهایی به خاطر چاکلیت که نبوده است".

دو خبرنگار فرانسوی که 18 ماه در اسارت طالبان بودند، در ماه جون سال روان رها شدند. طالبان گفتند که "فرانسه شروط امارت اسلامی افغانستان (طالبان) را پذیرفت و موافقت کرد تا تعدادی از فرماندهان (طالبان) در قبال آزادی خبرنگارها، رها شوند." یک مقام فرانسوی که با بحران گروگان های فرانسوی تماس داشت،همچنان به روشنی اذعان کرد که "ظاهرا چند صد هزار یورو به جای میلیون" رد و بدل شده است.

بر اساس چندین منبع مختلف طالبان که خبرگزاری فرانسه با آنها تماس گرفته بود، حداقل دو فرمانده گروه قاری بریالی، به نام های نور الله و عبدالله حق آزاد شدند؛ و یکی از این منابع طالبان همچنین گفت که 15 جنگجوی دیگر طالبان نیز از مناطق مختلف آزاد گردیدند.

اما آیا دولت افغانستان برای حمایت و پشتیبانی از آزادی بیان و خبرنگاران افغانستان دست به این گونه اقدامات می زند؟ مسوول دیده بان رسانه های افغانستان می گوید: "دولت حاضر نمی شود در ازای آزادی یک خبرنگار به خواست های تروریست ها تن دهد، اما بر اثر فشار کشورهای خارجی دولت افغانستان حاضر شده که چندین بار معامله های سنگینی بکند؛ مثلا در ازای آزادی خبرنگار ایتالیایی چند تن از سران مشهور طالبان از زندان دولت افغانستان آزاد ساخته شد، البته به طور غیر رسمی شایعاتی نیز وجود داشت که مقدار هنگفتی پول هم از جانب دولت ایتالیا پرداخت شده است؛ اما اجمل نقشبندی خبرنگار افغان به صورت بسیار بیرحمانه سر بریده شد".

عاصف حسینی
ویراستار: روح الله یاسر