داعش و افزایش تندروی در آسیای مرکزی

"دولت اسلامی" یا داعش که در سوریه و عراق فعال است، طبق گزارش کارشناسان گروه بین المللی بحران در بروکسل، در سه سال اخیر تا 4000 عضو از آسیای مرکزی داشته است. شمار هواداران داعش در منطقه افزایش یافته است.

همرزمی "گروه قزاقی" با داعش

استخبارات قزاقستان حدس می زند که شمار جنگجویان "دولت اسلامی" یا داعش در این کشور در پایان سال گذشته به 300 نفر می رسید. ادعا می شود که آن ها دسته جنگی خود شان را تشکیل داده اند که یک «گروه قزاقی» می باشد. گفته می شود که نصف آن ها زنان اند. تخمین ها از شمار جنگجویان "دولت اسلامی" یا داعش در تاجیکستان بسیار متفاوت اند. وزارت داخله تاجیکستان شمار آن ها را 200 نفر بر آورده کرده است. کمیته امنیت دولتی این کشور این تعداد را 300 نفر می گوید. طبق گزارش رسانه های محلی آن ها به 2000 نفر می رسند. طبق گزارش وزارت داخله قرغیزستان، 230 هوادار داعش از این کشور به سوریه رفته اند که در جمله آن ها 30 زن نیز شامل می باشند.

بزرگترین گروه حامیان داعش در ازبکستان است. آن ها غالباً از منطقه پرجمعیت و فقیر دره فرغانه می باشند. در سال 2010 در آنجا در نتیجه زدو خوردها بین قرغیزها و ازبک های منطقه اوش در جنوب قرغیزستان، هزاران نفر فرار کردند. در کل گفته می شود که حدود 2500 ازبک در جنگ خاورمیانه رفته اند.

فقدان دستورالعمل مشخص

ادارات دولتی کشورهای آسیای مرکزی از تهدیدها و خطرات افزایش شمار سیاحان جهادی آگاه اند. به شکلی از اشکال رئیس جمهورهای تاجیکستان و ازبکستان نیز در این مورد اظهار نظر کرده اند. از قرار معلوم در ترکمنستان حتا یک مانور نظامی علیه نفوذ احتمالی "دولت اسلامی" یا داعش اعلام شده است.

کارشناسان گروه بین المللی بحران معتقد اند که در این منطقه یک دستورالعمل واضح وجود ندارد که چگونه باید با خطر "دولت اسلامی" یا داعش مبارزه صورت گیرد. کارشناسان این نهاد می گویند، در حالی که تا کنون شمار اندک افراد برگشته از جنگ وجود دارد، پرداختن به موضوع پیچیده "دولت اسلامی" یا داعش از اولویت برخوردار نیست. طرز برخورد نخبگان سیاسی در کشورهای آسیای میانه در بخش زیادی مشابه زمان شوروی می باشد. آن ها بسیار کم آگاه اند که دین چه قدرت جاذبه ای بر انسان ها اِعمال می کند. همچنان آن ها بسیار کم به این موضوع توجه می کنند که زنان به طور فزاینده ای هدف تبلیغات داعش قرار می گیرند.

فقدان کار و فرصت های شغلی

بیشتر دوایر حکومتی با تشدید قوانین واکنش نشان می دهند، تا شرکت در آموزش نظامی غیر قانونی و یا عملیات جنگی در خارج را مجازات کنند. چنین طرز برخورد در ازبکستان از سال 2014، در تاجیکستان از نیمه 2014، و در قزاقستان از سال 2015 به این سو معمول شده است. در قرغیزستان چنین قوانینی هنوز نافذ نگردیده است.

اما ناظران منطقه، انفاذ قوانین را به تنهایی کافی نمی دانند. بلکه آن ها از اصلاحات گسترده جانبداری می کنند. آنها به این نظر اند که برای افراد متمایل به افکار تندروانه، باید بدیلی عرضه گردد. گوسیل میتدینووا از مرکز مطالعات جیوپولتیک تاجیکستان در شهر دوشنبه به این نظر است که این فقیرترین کشور آسیای مرکزی، قبل از همه به تغییرات اقتصادی نیاز دارد. او می گوید: «تا زمانی که ما مشکلات اقتصادی داشته باشیم، زمینه های بارور برای گروه هایی وجود دارد که مردم را به جنگجویی فرا می خوانند.»

تاجیکستان به طور خاص در معرض خطر قرار دارد. در اوایل سال های 90 اسلامگرایان در این کشور علیه حکومت جنگ داخلی خونینی را به راه انداختند. در این کشور یافتن کار دشوار است. میتدینووا حدس می زند که در روسیه نیز علیه 300 هزار کارگر مهمان پیشین تاجیک ممنوعیت ورود وضع شده است. بسیاری تاجیک ها از روسیه پول به دست می آورند. به گفته او «تحت چنین شرایطی به سهولت این خطر وجود دارد که بخشی از این انسان ها به گروه های افراطی بپیوندند.»

محاکمات متعدد

از آنجایی که یک طرح جامع برای مبارزه با خطر ترور وجود ندارد، تعقیب جزایی یگانه گزینه است. چنانکه در ماه های اخیر کمتر هفته ای در قرغیزستان بدون زندانی ساختن حامیان احتمالی داعش بوده است. در جمله بازداشت شدگان امام مسجد قره سو نیز شامل بوده است که یک شهر مرزی با ازبکستان می باشد.

در سال گذشته در تاجیکستان دوازده محاکمه جزایی به دلیل شرکت در اقدامات جنگی در خاورمیانه دایر شده است. تنها در ماه فبروری در قزاقستان پنج نفر به دلیل تبلیغات جهادی و یا حمایت مالی از داعش به چندین سال حبس محکوم شده اند. یکی از آن ها کسی بود که از صفوف این گروه دوباره برگشته بود. او در مصر آموزش مذهبی دیده بود و بعد از آن در کنار داعش در سوریه می جنگید و سرانجام به قزاقستان برگشته بود.

فقدان همکاری

کارشناسان به این نظر اند که بزرگترین دشواری در کشورهای آسیای مرکزی موضوع جلوگیری است. مقامات می خواهند جلو سفر یک جنگجوی بالقوه را به سوریه یا عراق بگیرند، اما این تلاش ها نتیجه زیادی ندارند. همکاری بین سازمان های استخباراتی منطقه به ویژه بین قرغیزستان و تاجیکستان اندک است.

سفر از آسیای مرکزی به مناطق داعش نسبتاً ساده است. بسیاری این افراد از راه افغانستان و یا ترکیه به آنجا می روند. شهروندان تمام کشورهای آسیای مرکزی برای سفر به ترکیه به ویزا ضرورت ندارند. ازبک ها می توانند در همانجا یک ویزای 30 روزه به دست آورند. سپس می شود از میدان هوایی استانبول بدون کدام مشکلی به مرز سوریه رفت.