عربستان سعودی؛ جنگ علیه اقلیت شیعه؟

آنچه را که افکار عامه به طور گسترده در عربستان سعودی از دیده فروگذاشته است، شهر کوچک عوامیه در شرق این کشور می باشد که صحنه جنگ های شدیدی است. عکس های ماهواره ئی نابودی کامل این ناحیه شهری را نشان می دهد. در رسانه های اجتماعی تصاویر تبادله آتش و ساختمان های ویران شده دست به دست می شوند. گزارشدهی مستقل از منطقه ممکن نیست. گزارشگران خارجی امکان دسترسی به این منطقه را ندارند. به نظر می رسد مرکز این زد و خوردها، الماسوره باشد که بخش تاریخی شهر عوامیه است. در کوچه های تنگ این منطقه، جنگجویان شیعه علیه سربازان سعودی می جنگند. تاکنون در اثر محاصر گفته می شود که ۱۵ تن در عوامیه جان شان را از دست داده اند. طبق تصاویری که در رسانه های اجتماعی انتشار یافته اند، زره پوش های ساخت کانادا در عملیات جنگی علیه ملکی ها به کار گرفته شده اند و در اوتاوا روی پایان دادن به صدور اسلحه به عربستان سعودی باز اندیشی می شود.

تغییر اجباری محل سکونت و ویران سازی

عامل مستقیم این منازعه برنامه سعودی برای تخریب بخش بزرگ مرکز عوامیه است که ۴۰۰ سال سابقه تاریخی دارد و به عوض آن ایجاد یک مرکز فروشگاه ها است که این کار خلاف میل مردم محل صورت می گیرد. ملل متحد در ماه اپریل باز هم از عربستان سعودی به طور عاجل تقاضا نمود که تغییر محل سکونت اجباری و تخریب این شهر کهنه را متوقف گرداند. کریمه بن نونه، فرستاده ویژه ملل متحد برای حقوق فرهنگی، ترس از «تخریب برگشت ناپذیر این میراث فرهنگی منحصر به فرد دارد.»

سباستین زونز کارشناس امور خاور میانه در مصاحبه ای با دویچه وله، در این مورد ابراز شک و تردید نمود که عربستان سعودی اقدامات زیرساختی به عمل می آورد تا کیفیت زندگی ساکنان این منطقه را بهبود بخشد. این کارشناس امور خاورمیانه در انجمن آلمانی برای سیاست خارجی می گوید: «به نظر می رسد (که این کار) مربوط به یک پروژه تغییر محل سکونت باشد.» زونز می گوید: «می خواهند اقلیت شیعه را که در آنجا اکثریت را تشکیل می دهند، پراگنده نموده و زمینه زندگانی را از آن ها بگیرند. این در انطباق با سرکوب اساسی و به حاشیه راندن شیعیان است که از ده ها سال به اینسو توسط دولت سعودی جلو برده می شود و کم و بیش همچنان بخشی از تبلیغات دولت نیز می باشد.» 

به حاشیه رانده شدن شیعیان در دولت وهابی

سرکوب و به حاشیه راندن، اسباب عمیق این منازعه اند. درست ده درصد بیش از ۳۰ میلیون جمعیت سعودی را شیعیان تشکیل می دهند. آن ها به خصوص در شرق این کشور یعنی منطقه ای زندگی می کنند که بخش اعظم نفت عربستان سعودی از آنجا استخراج می گردد. اما آن ها از خدمات رفاعی و همچنان در سیاست این کشور سهمی ندارند. آن ها از این جهت نیز تحت فشار اند که اکثریت سنی آن کشور وهابی استند و شیعیان را «رافضی های لعنت شده» می شمارند. آخرین بار نارضایتی این اقلیت مذهبی به سلسله بهار عربی مطرح شد. آن وقت منطقه کوچک عوامیه مرکز اعتراضات بود، به ویژه آنکه در بحرین شورش اکثریت شیعه علیه خانواده سلطنتی سنی با کمک نظامی عربستان سعودی سرکوب شد.

عوامیه همچنان شهر نمرالنمر است. این شیخ شیعه محبوب مردم، در ولایت شرقی به نماد اعتراض مبدل گردید. تلاش های وی برای تامین حقوق شیعیانی که مورد تبعیض قرار داشتند، در آغاز سال ۲۰۱۶ به قیمت جان اش تمام شد. او را با ادعای تروریست بودن اعدام کردند.

خشونت، خشونت را بر می انگیزد

به گفته علی الدبیسی از "سازمان اروپائی سعودی برای حقوق بشر"، که خود از عوامیه استت اما اکنون در برلین پناهنده می باشد، زورگوئی حکومت ریاض به تشدید خشونت ها منجر شد. بعد از بهار عربی او چندین بار در عربستان سعودی زندانی شده است. الدبیسی به دویچه وله گفت که خشونتی که از جانب ادارات سعودی به کار گرفته می شود و شامل کشتن، شکنجه کردن و برخورد محاکماتی غیر منصفانه می باشد، به دستاویزی برای آن شیعیان تبدیل شده که می خواهند از خود مسلحانه دفاع کنند. الدبیسی حدس می زند که ۹۰ درصد اهالی عوامیه از این شهر یا فرار کرده اند و یا اینکه جبراً به جای دیگر برده شده اند. این فعال حقوق بشر از یک جنگ حکومت سعودی علیه مردم خودش سخن به میان می آورد که در بیش از هشتاد سال تاریخ این کشور سابقه نداشته است. اگرچه غیر از این نیز ۱۴ نفر شیعه بنا بر گزارش عفو بین الملل در یک محاکمه سوال برانگیز در اتاق های مرگ عربستان سعودی انتظار گردن زدن توسط شمشیر را دارند. شورشیان کمتر تمایل دارند خود را تسلیم کنند. بدون آن نیز آن ها در هرصورت انتظار شکنجه و مرگ را دارند. 

قدرت نمائی؟

از نظر اندرو هاموند در این برهه زمانی این اقدامات عربستان سعودی در عوامیه دلچسپ است. او که نویسنده یک کتاب در مورد عربستان سعودی است، این قدرت نمائی را با تغییر حقوق میراثی قدرت در راس دولت پادشاهی عربستان سعودی مرتبط می داند. اندکی پیش از این محمد نایف ولیعهد پیشین سلب قدرت شد. به این ترتیب این شاخه خاندان سلطنتی دسترسی مستقیم به تاج و تخت را از دست می دهد. ولیعهد جدید محمد سلمان، پسر محبوب شاه سلمان است. هاموند که در حال حاضر در دانشگاه آکسفورد تحقیق می کند، به این نظر است که «او (شهزاده محمد بن سلمان) خود را به مثابه مرد قدرتمند مطرح می کند. یعنی کسی که در داخل شیعیان را در مناطق شیعه نشین متوقف می گرداند و در خارج علیه ایران می ایستد.» از نگاه زونز، طبق بر آورد وی یک اکثریت بزرگ جمعیت سنی جانبدار اقدامات حکومت سعودی می باشند «زیرا آن ها اقلیت شیعه را دو رگه و در بدترین شکل اش تروریست هائی می دانند که از جانب ایران حمایت و تمویل می شوند.» برای این کارشناس خاورمیانه این امر پیامد تبلیغات دولتی و همچنان «نفرت از شیعیان است که توسط وهابیت موعظه می شود.»

حکومت عربستان سعودی در کوتاه مدت شاید موفق گردد استراتژی تغییر محل سکونت و تخریب منطقه راعملی کند. بنا به گفته اندریو هاموند هدف این استراتژی درهم شکستن اراده مردم محلی است. هاموند حدس می زند که «آن ها در دست شان چندین اهرم قدرت دارند تا این جماعات را از هم بپاشانند.» یک نمونه آن در مرکز ولایت نزدیک قطیف می باشد که بعد از اعتراضات سال ۱۹۷۹ شهر کهنه را با خاک یکسان کرد. اکنون در آنجا یک محل پارکنگ موترها و یک مسجد سنی ها وجود دارد.

ماتیاس فون هاین/ ر. ر.