قطر؛ امیرنشین کوچک بازیگر بزرگ سیاسی

قطر این روزها نقش رهبری را در تلاشها برای پایان بخشیدن به خشونتهای رژیم بشار اسد، رییس جمهور سوریه علیه مخالفان بازی میکند. رهبری کمیته جامعه عرب در شورای امنیت سازمان ملل را که خواستار اقدام ملل متحد علیه سوریه شد، قطر به عهده داشت.

همچنان دو شنبه همین هفته قطر موفق شد که سازمانهای متخاصم فتح و حماس را به توافق در مورد تشکیل حکومت انتقالی وادار کند. این دو سازمان در دوحه، پایتخت قطر محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان فلسطینی را به عنوان رییس حکومت انتقالی قبول کردند.

این کشور کوچک امیرنشین، قبلاً نیز تلاشهای میانجیگرانهای در لبنان، سودان، اریتره و جیبوتی داشته است. شبکه تلویزیونی الجزیره که به قدرت عظیم رسانهای در سطح جهان تبدیل شده است در همین کشور مستقر است. این تلویزیون که در سال 1996 تاسیس شد، چهره ژورنالیسم کشورهای عربی را تغییر داده و به تلویزیونی موثر تبدیل شده است.

عبدالخالق عبدالله، تحلیلگر کشورهای عربی در امارات متحده عربی میگوید: «همه نشانهها به این واقعیت اشاره میکند که دوحه به مرکز سیاست و دیپلوماسی عربی تبدیل شده است».

قطر همچنان از قیامهای کشورهای عربی که تقریباً کل منطقه را فرا گرفت، حمایت کرده است که در تونس، مصر و لیبیا به برکناری روسای دولت انجامید و هنوز هم این انقلابها ادامه دارد. قطر به صورت آشکارا اعتراف کرد که برای حمایت از مخالفان معمر القذافی در لیبیا نیرو فرستاده بود.

سلمان شیخ، رییس دفتر موسسه تحقیقاتی «بروکینگس» در دوحه می گوید قطر در مرحله نخست درک کرد که نظامهای جدیدی در شرق میانه روی کار میآیند و براین اساس، «ابتکار عمل را در دست گرفت تا ثبات منطقه را تا اندازه ای که ممکن است، تامین کند».

شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر متحد نزدیک ایالات متحده امریکا است که همزمان روابط مستحکم خود با ایران را نیز حفظ کرده است. این در حالی است که ایران با برخی کشورهای حوزه خلیج و کشورهای غربی در مورد برنامه هستهای اش وارد تنشهای شدیدتری شده است.

اما دیپلوماسی قطر به منطقه خلیج خلاصه نمیشود، بلکه کشورهای افریقایی و جنوب آسیا را نیز شامل میشود. سال گذشته این کشور میان حکومت سودان و معترضان این کشور میانجیگری کرد که به یک توافقنامه صلح منجر شد، هرچند که این توافق در عمل موثریتی نداشت.

میانجیگری در افغانستان؟

گفتگو و مصالحه با طالبان که چند سال است سوژه رسانهها است، قرار است در قطر آغاز شود. حتا براساس برخی گزارشهای تایید نشده، گفتگوهای مقدماتی مقام های امریکایی با طالبان در قطر شروع شده است. اگر گفتگو با طالبان آغاز شود، اولین کشوری است که موفق میشود گام عملی در مذاکره با طالبان بردارد.

هرچند قطر در بسیاری میانجیگریهایش موفق بوده است، اما هنوز زود است در مورد میانجیگری این کشور در قضیه طالبان قضاوت شود، زیرا هنوز نقش کشورهای دیگر مانند پاکستان در این قضیه روشن نشده است. قطر در حالی میخواهد در مورد جنگ و صلح افغانستان میانجیگری کند که خودش در آنجا حتا سفارت ندارد.

اما انتخاب دوحه برای تاسیس دفتر طالبان از سوی ایالات متحده امریکا و موافقت طالبان به این امر، حداقل نشان دهنده پیشرفتی در این روند است که تاکنون افغانستان و ایالات متحده امریکا به آن نایل نشده بودند.

روز دو شنبه یوسف رضا گیلانی، نخست وزیر پاکستان برای یک سفر سه روزه وارد قطر شد که در کنار مسایل تجارتی، گفتگو با طالبان یکی از موضوعات مورد بحث او با مقام های رهبری قطر خواهد بود. سلمان شیخ میافزاید: «قطر در فضای پیچیده جیوپولتیک، به استفاده از دیپلوماسی فعالش ادامه میدهد».

اما عبدالخالق عبدالله میگوید که کشورهای کوچکی مانند قطر و امارات متحده عربی برای پر کردن شکاف رهبری که قدرت دیپلوماتیک سنتی بر جای گذاشته است، ناکام مانده اند. منظور او از قدرت دیپلوماتیک سنتی در کشورهای عربی، عربستان سعودی است. او میافزاید: «مشکل است فرض کنیم نقشهایی که قطر بازی میکند مورد تایید و حمایت عربستان سعودی قرار ندارد؛ دست کم بعضی از این نقشها».

عربستان سعودی نیز متحد نزدیک ایالات متحده امریکا است و این کشور بر برخی کشورهای عربی و تصمیمهایی که در منطقه گرفته میشود، نفوذ دارد. ولی عبدالله میگوید: «مشکل اصلی عربستان سعودی در درون دیوارهای خودش است- رهبری سالخورده که با وجود ظرفیتهای دیپلوماتیک در تنظیم و پاسخگویی به انکشافات اوضاع با مشکل رو به رو است».

سلمان شیخ به این عقیده است که قطر ضرورت به شرکای خود در تلاشهای دیپلوماتیکاش را درک میکند و به این دلیل است که در مسایل پیچیدهای چون بحران سوریه، کمک متحدینی چون عربستان سعودی را جلب میکند.

عارف فرهمند (فرانس پرس)

ویراستار: رسول رحیم