قیام مردمی یا سناریوی جدید؟

مقام های حکومت افغانستان این شورش ها را «قیام های مردمی» علیه طالبان عنوان می کنند که دلیل اصلی آن، به تنگ آمدن از ظلم های طالبان و تلاش برای بازگشایی مکتب ها خوانده می شود. آنها با ابراز حمایت لفظی از این خیزش ها، می گویند که حالا زمینه بازگشایی مکتب ها در ولسوالی اندر ولایت غزنی مهیا شده است.

اما این خیزش مردمی پرسش های زیادی را در میان مردم خلق کرده است. یکی از سوال ها این است که شورشگری مردم محل اگر در برابر طالبان به موفقیت بینجامد، هیچ تضمینی وجود ندارد که به مشکلی دیگر برای دولت تبدیل نشود.

موسی اکبر زاده، والی غزنی می گوید که «قیام کننده ها» افرادی «بافکر» هستند و می دانند که کشتن مسلمان ها روا نیست. به گفته او، آنهایی که در برابر طالبان می جنگند «بچه ها و عزیزان» کشور هستند. او «یک درصد» هم احتمال نمی دهد که آنها فردا مشکلی را متوجه حکومت کنند. اما در دهه 1990 که طالبان ظهور کردند نیز در ابتدا به نام «فرزندان» کشور و پیام آور صلح عنوان می شدند.

رهبری را کی به دست دارد؟

این خیزش از ولسوالی اندر ولایت غزنی شروع شد. رهبری قیام در این ولسوالی را انجنیر لطف الله به عهده دارد. او که سابقه حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار را دارد، خودش می گوید که این قیام به رهبری حزب اسلامی به راه افتاده است. همچنان در ولایت غور نیز یک فرمانده سابق حزب اسلامی برای رهبری خیزش مردمی علیه طالبان انتخاب شده است.

اما موسی اکبرزاده تاکید می کند که این شورش رهبری مشخص ندارد و «خودجوش» است: «این حرکت رهبری بیرونی ندارد بلکه رهبری آن داخلی و مردمی است و ما از حرکت خودجوش مردمی هیچ وقت تشویش نداریم».

عمر شریفی، تحلیلگر مسایل سیاسی افغانستان می گوید که با تضعیف گروه طالبان، یک خلای رهبری ایجاد شده است. او می گوید این مساله که یک گروه خاص مورد تقویت قرار گیرد یا حزب اسلامی به عنوان بدیلی به جای طالبان مطرح شود، هنوز روشن نیست، اما مشکل رهبری در جنوب افغانستان وجود دارد: «ببینید، ما در جنوب با خلای مطلق رهبری مواجه هستیم. سیستم سنتی - قبلیه یی از هم پاشیده است یا زیر فشار قرار دارد».

حامد کرزی در ده سال گذشته تلاش زیادی به خرج داد تا بتواند عنان رهبری مردم قبیله ای جنوب و شرق افغانستان را به دست بگیرد و به نظر می رسد بخش زیادی از انتقادهای لفظی تند او از نیروهای بین المللی نیز به همین منظور بوده است. اما شواهدی وجود ندارد که حامد کرزی بتواند در آینده محوری برای مردم قبایل گردد.

از سوی دیگر، به باور شریفی، با تضعیف شدن ظرفیت اداره شورای کویته و همکاران پاکستانی شان، در میان گروه های متفاوتی که تحت نام طالبان می جنگند، اختلاف هایی پیدا شده است که ممکن است این اختلاف ها در قالب شورش های محلی نمود پیدا کنند. شریفی می گوید ممکن است برخی نهادهای امنیتی افغانستان نیز در این خیزش های مردمی نقش داشته باشند.

مقام های حکومت مرکزی افغانستان این شورش ها را مردمی عنوان کرده و حتی از آن حمایت کرده اند. ظاهر عظیمی، سخنگوی وزارت دفاع افغانستان چند روز قبل گفت: «هر حرکتی که از طرف مردم به خاطر تامین امنیت، حفظ استقلال و حفظ وطن صورت بگیرد، وزارت دفاع از آن حمایت می کند».

کی تجهیز می کند؟

کسانی که به مقاومت علیه طالبان برخاسته اند، با سلاح های خودکار مجهز اند. تصویرهایی که دویچه وله از ولسوالی اندر به دست آورده است، نشان می دهند که این افراد با کلاشینکوف مسلح هستند، جمپرهای پلنگی رنگ به تن و مخابره های جدید نیز در اختیار دارند.

پرسش این است که این افراد سلاح های خودکار و مخابره های جدید را از کجا به دست آورده اند؟ حکومت افغانستان گفته است که هنوز هیچ گونه تسلیحاتی در اختیار این افراد قرار نداده است. والی غزنی می گوید در زمان جهاد، در هر خانه و قریه افغانستان تفنگ پیدا می شد و حالا هم همه مردم خلع سلاح نشده اند. به گفته او، مردم از همان سلاح زمان جهاد علیه طالبان استفاده می کنند. اما تحلیلگران نظامی به این باور اند که مشکل است مردم بتوانند با سلاح های کهنه زمان جهاد، با جنگجویان طالبان رو در رو شوند.

نیروی ذخیره؟

گروه طالبان در چند سال گذشته از یک سو بر اثر حملات نیروهای ایتلاف تضعیف شده است و از سوی دیگر، به دلیل حملاتی که بر مردم ملکی و اماکن مقدس انجام داده، محبوبیت خود را در میان مردم روستایی در جنوب و شرق افغانستان از دست داده است. همچنان بسیاری تحلیلگران به این باور اند که طالبان و حامیان شان متقاعد شده اند که حکومت طالبانی تحت نام این گروه و با همان شکل در افغانستان امروزی ممکن نیست.

احمد سعیدی، تحلیلگر مسایل افغانستان و منطقه می گوید جامعه جهانی در مورد افغانستان بعد از 2014 تشویش دارد: «باورم این است که این ها (قیام کننده ها) نیروهای ریزرف (ذخیره) هستند که اگر بعد از 2014 نظام موجود با چالش مواجه می شود و جنگ های داخلی آغاز می گردد، این ها بدیلی برای حاکمیت در افغانستان باشند».

آقای سعیدی همچنان این احتمال را مطرح می کند که حلقه ای از حزب اسلامی با استخبارات های منطقه و برخی کشورهای دیگر، در این حرکت ها ریشه دوانده باشند. او اشاره می کند که «حزب اسلامی رابطه نزدیکی با استخبارات پاکستان دارد».

حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار که با دولت حامد کرزی در مخالفت مسلحانه قرار داشته است، چند بار هیاتی به کابل فرستاد و شرط هایی را برای مصالحه بیان کرد. بیرون شدن نیروهای خارجی و ایجاد یک حکومت موقت، از ماده های اصلی شروط آقای حکمتیار بوده است. در سال 2014 میلادی نیروهای بین المللی براساس برنامه خود شان از افغانستان خارج می شوند.

همچنان شاخه ای از حزب اسلامی در کابل به عنوان یک حزب جداگانه فعالیت دارد و گفته است که در انتخابات ریاست جمهوری آینده شرکت می کند. به گفته آقای سعیدی، شماری از وزیران کابینه و 11 تن از والی ها، اعضای سابقه حزب اسلامی هستند که هنوز به این حزب وفادار می باشند.

در هر صورت، اکثر تحلیلگران به این باور اند که افزایش افراد مسلحی که خارج از چارچوب نهادهای دولتی فعالیت می کنند، در آینده دردسرساز می شود. در گذشته پولیس محلی به کمک پولی ایالات متحده امریکا ایجاد شده است که حکومت افغانستان در ابتدا مخالف تشکیل آن بود.

نگرانی دیگری که مطرح می شود این است که آنچه امروز قیام مردمی علیه طالبان خوانده می شود، تکرار همان تجربه مسلح ساختن گروه های قومی در عراق باشد که پیش از خروج نیروهای امریکایی از این کشور صورت گرفت. گروه های مسلح شورشی خصوصاً در کشورهایی که حکومت مرکزی ضعیف دارند، به هیچ کسی پاسخگو نیستند. تجربه عراق و دیگر موارد مشابه نشان داده است که با گروه های شورشی نمی توان حکومت باثبات و قانونمند ساخت.

عارف فرهمند

ویراستار: رتبیل شامل آهنگ