مرگ بیش از هزار زائر حج؛ چه چیزی یا چه کسی مقصر است؟

رسانه‌های اجتماعی عربی زبان این هفته پر از تصاویر تکان‌دهنده از عربستان سعودی هستند. این تصاویر و ویدیوها افرادی را نشان می‌‌دهند که در کنار جاده‌ها یا روی ویلچیر افتاده و ظاهراً نزدیک به مرگ اند یا جان داده اند. آن‌ها لباس‌‌های سنتی سفید زائران حج را به تن دارند و صورت‌هایشان با پارچه پوشانده شده است. در چندین تصویر چنین به نظر می‌رسد که جسدهای افراد در جایی که احتمالاً جان باخته اند، به حال خودشان رها شده اند.

و آنچه به عنوان شایعه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد، با پایان یافتن مراسم یک هفته‌ای حج  تائید شد: صدها زائر در عربستان سعودی جان شان را از دست داده اند که ظاهراً به دلیل گرمای بیش از حد و نبود سرپناه یا آب بوده است.

دمای هوا در مکه، مقدس‌ترین شهر مسلمانان، در جریان برگزاری مراسم سالانه حج که اواخر هفته گذشته آغاز شد، به ۵۱.۸ درجه سانتی‌گراد رسید.

انتظار می‌رفت حدود ۱.۸ میلیون مسلمان از سراسر جهان برای مراسم حج به عربستان سعودی بروند.

منابعی در وزارت صحت عربستان سعودی قبل از پخش گزارش‌ها درباره مرگ افراد در جریان مراسم حج، به خبرگزاری رویترز گفتند که ۲۷۰۰ مورد "گرمازدگی" را در جریان این مراسم ثبت کرده اند. اما پس از آن تاکنون این کشور آمار رسمی و به روز شده در این مورد و نیز مرگ زائران منتشر نکرده اند.

بر بنیاد گزارش خبرگزاری فرانسه که در چند روز گذشته از منابع و کشورهای مختلف آمار تلفات جانی زائران حج را گردآوری کرده است، شمار قربانیان به بیش از ۱۰۰۰ تن رسیده است.

دولت‌های مصر، اندونیزیا، سنگال، اردن، ایران، عراق، هند و تونس از مرگ زائران شان در مراسم حج گزارش داده اند. در این میان بیشترین شمار قربانیان را مصر دارد که احتمالا بیشتر از ۳۰۰ تن است. وزارت صحت اندونیزیا نیز از مرگ بیش از ۱۴۰ شهروند این کشور در جریان مراسم حج خبر داده است.

در طول سال‌‌های گذشته، مقام‌های عربستان سعودی با فراهم سازی ابزارهای مانند دستگاه‌های آب پاش و توزیع آب، تلاش کرده بود از تاثیر گرما بر زائران بکاهد. با آن هم گمان می‌رود که بیشتر مرگ و میر اخیر احتمالاً با گرما پیوند دارد. بسیاری از حاجیانی که برای ادای حج می‌روند کهنسال اند و توان تحمل گرمای شدید را ندارند.

 جستجوی مایوسانه ناپدید شدگان

آمار مرگ زائران ممکن افزایش یابد. خانواده‌ها و دوستان آن زائرانی که برای مراسم حج به مکه رسیده بودند اما اکنون ناپدید هستند، هنوز هم در شفاخانه‌های عربستان سعودی به دنبال آنان می‌گردند و یا هم با درخواست کمک در رسانه‌های اجتماعی این هدف را پی می‌گیرند.

مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!

ایهلسا، یک زائر حج از شهر اسوان در جنوب مصر که ترجیح داد نام کامل‌اش را نگوید، از طریق واتساپ به دویچه وله گفت: "صادقانه بگویم مراسم حج امسال شرم‌آور بود. بسیار دشوار بود، به خصوص در جریان مراسم سنگ‌زدن، مردم در روی زمین افتاده بودند."

ایهلسا می‌افزاید که چندین بار به کارمندان امنیتی درباره زائری گفت که در روی زمین افتاده بود. او گفت: "فاصله پرتاب کردن سنگ واقعاً بسیار دور بود و همزمان آفتاب شدید و هوا بسیار گرم بود."

چه کسی و یا چه چیزی مقصر است؟

بحث‌های جدی در باره مقصر این وضعیت در کشورهای زائران آغاز شده است.

برای انجام مناسک حج، زائران نیاز به مجوز رسمی از عربستان سعودی برای ورود به این کشور دارند.

از این که مسلمانان زیادی نسبت به ظرفیت موجود می‌خواهند عازم مراسم حج شوند، عربستان سعودی هر سال به کشورها سهمیه می‌دهد. ازدحام و گرمای بیش از حد از مشکلات جدی در گذشته بوده است.

سفر حج به عربستان سعودی معمولا از سوی شرکت‌های مسافرتی تسهیل می‌شود که اغلب با انجمن‌های اسلامی یا مساجد در محل ارتباط دارند. آنها محل بود و باش، غذا و زمینه حمل و نقل را در مکه تنظیم می‌کنند. زائران ثبت نام شده احتمالاً در کمپ‌هایی که شرکت‌های مسافرتی اداره می‌کنند، جا و امکانات می‌یابند.

صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!

برخی از خانواده‌های قربانیان، مقامات سعودی یا مقامات کشورهای خودشان را به دلیل سازماندهی ناکافی یا عدم ارائه سرپناه کافی در برابر گرمای شدید مقصر می‌دانند.

برخی دیگر کسانی را مقصر این وضعیت می‌دانند که به گونه ثبت نشده وارد مکه شده بودند. در اوایل این هفته محمد بن عبدالله البسامی رئیس امنیت عامه عربستان از شناسایی بیش از ۱۷۱ هزار تن خبر داد که پیش از آغاز مراسم حج در این کشور حضور داشتند. ادارات امنیتی عربستان قبلاً کارزار بازداشت کسانی را آغاز کرده بودند که می‌خواستند بدون مجوز در مراسم حج شرکت کنند.

زائران ثبت نشده از تسهیلاتی مانند سیستم‌های سردکننده، آب، سایه بان و مراکز سردکننده برخودار نیستند که ممکن است سبب تلفات شده باشد.

نبود خیمه‌های کافی

دویچه وله با مدیر یکی از شرکت‌های توریستی خصوصی مصری که از چندین سال به این سو زائران مصری را به مکه انتقال می‌دهد و این هفته در عربستان سعودی بود، صحبت کرد.

او که نخواست نامش گرفته شود، در تماس تلفونی به دویچه وله گفت: "دمای هوا بالا بود و مردم خود را با آن تطابق نداده بودند و همچنین نمی‌‌دانستند که گرما چقدر خطرناک است. همه فقط آنچه را که می‌خواستند انجام دادند. همه چیز به خوبی سازماندهی نشده بود. افزون بر این، خیمه‌های کافی برای همه وجود نداشت".

او گفت که قطعاَ سراسیمگی یا ازدحام جمعیت نبود و مردم از ایستادن در کوه عرفات خوشحال بودند.

این مدیر برنامه‌های زیارتی افزود: "از نظر من وقتی مردم متوجه شدند چقدر گرم است و چقدر آفتاب سوزان است، باید از بالا رفتن به کوه عرفات اجتناب می‌کردند". به باور او، احتمالاً مردم نمی‌دانسته اند که مراسم حج را از دامنه عرفات نیز می‌توانند انجام بدهند.

بیشتر بخوانید: گرمای طاقت‌فرسا؛ تعداد زائران جان باخته در حج به بیش از ۹۰۰ تن رسید

او ادامه داد: «زائران نیاز به آموزش بهتر و آگاهی بیشتر دارند. دولت عربستان مطلقاً تعهدات و مسئولیت‌هایی دارد. اما رفتار برخی از حاجیان حکایت از عدم آگاهی آن‌ها دارد. منظورم آگاهی نسبت به نحوه انجام مناسک حج است. به گونه مثال دولت عربستان توان نصب سایه‌بان را در بالای کوه عرفات ندارد".

در حالی که وارد کردن اتهامات و درخواست‌های آکنده با یاس برای کمک ادامه دارد، یک چیز مسلم است: گرمی هوا در مراسم حج در حال افزایش است.

مطالعه‌‌ای در سال ۲۰۱۹ در مورد اینکه آیا تلاش‌های عربستان برای سرد نگه داشتن زائران در جریان مراسم حج موفقیت‌آمیز بوده است، به این نتیجه رسید که اگرچه اقدامات رسمی در این زمینه تاثیر داشته است، اما از این واقعیت راه فراری وجود ندارد که تغییرات اقلیمی هر سال مراسم حج را گرم‌تر و در نتیجه خطرناک‌تر می‌سازد.