اختلاف استراتژیک عربستان سعودی و امریکا

دو دیپلومات روی چوکی هایی با پشتی سبز روشن و بازوان طلایی رنگ نشسته اند که نشان دهنده یک فضای دوستانه است. تنها یک میز بیضی شکل آنها را از هم جدا می کند که حاکی از فاصله صمیمی است و در گفتگوهای دشوار میان دوستان مرسوم می باشد. هر دو با فاصله ضروری، متحدند که گفتگوهای با اهمیتی را به پیش ببرند. این تصویری است که سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان سعودی خواسته است از خود و همتای امریکایی اش جان کری برای جهانیان به نمایش بگذارد.

به عین ترتیب کلماتی جلب توجه می کنند که هر دو دیپلومات به مناسبت بازدید کری از ریاض در روز دو شنبه (4 نومبر/ 12 عقرب) در مورد مناسبات میان کشورهای شان گفتند. کری گفت مناسبات عربستان سعودی و امریکا «دوامدار و استراتژیک» است و جایی برای احساس و ترس وجود ندارد. با این هم «چیزهای بسیار مهمی» وجود دارند که مورد بحث قرار گیرند تا مناسبات دو کشور "به مسیر درست" برگردد.

«اختلاف های استراتژیک»

در واقعیت امر اختلاف نظر میان ایالات متحده امریکا و عربستان سعودی هرچه بیشتر واضح می گردد، هرچند که هر دو دیپلومات اطمینان داده اند که این اختلاف نظر اساسی نه، بلکه اختلاف های «استراتژک» اند. این موضوع پیش از همه و نه صرفاً به چگونگی برخورد با قضایای سوریه بر می گردد.

کرستیان کوخ، مدیر مطالعات بین المللی در مرکز پژوهشی خلیج در دوبی گفت که این اختلاف ها مناسبات دو کشور را به طور دوامدار مکدر نمی سازد. با وجود این، مسیر جهت یابی امریکایی ها در منازعه سوریه به طور فزاینده ای سعودی ها را نگران می سازد. اما حاکمان ریاض این احساس را دارند که هرگاه این جنگ یکی دو سال دیگر ادامه یابد، تاثیراتی بر اوضاع داخل سلطنت (سعودی) هم خواهد داشت و همه شرق میانه را می تواند به آتش کشد. این چیزی است که مقام های عربستان می خواهند جلوش را بگیرند.

سرکردگی ایران

برای عربستان سعودی این گران تمام می شود که منافع مشترک اش با امریکا در قبال سوریه را از دست داده است. زیرا ایالات متحده امریکا از یک تعهد قوی در منازعه سوریه پایش را عقب کشید تا مناسبات اش را با روسیه برهم نزند. ریاض نگران است که مبادا رقیب عمده اش ایران، با استفاده از اوضاع ابراز قدرتمندی نماید.

باقی ماندن بشار اسد در قدرت، ایران را تشجیع می کند تا زبردستی اش را در منطقه توسعه دهد. به نظر کوخ، به همین دلیل ریاض مصمم است از شورشیان سوریه حمایت کند: «البته عربستان سعودی این امکان را می بیند که با سقوط بشار اسد، مانعی در برابر ایران قرار دهد و از پیشروی اش در شرق میانه جلوگیری کند».

رقابت شیعه و سنی

رقابت شیعه و سنی در منطقه خلیج به سال 1979 بر می گردد، هنگامی که رضا شاه پهلوی سقوط کرد و ایران به یک دولت مذهبی مبدل گشت. از آن زمان به بعد اختلاف بین شیعیان و عربستان سعودی که سنی مذهب می باشد، دوباره شدت یافته است. براساس قرائت رهبری ایران از دین، این رقابت به دو کشور ایران و عربستان سعودی محدود نمی شود بلکه به صورت کل به اختلاف میان دو مذهب بر می گردد. به گفته گیدو شتاین برگ، کارشناس خاورمیانه، «شیعیان کشورهای عربی از نظر عربستان سعودی "ستون پنجم" همسایگان شیعه پنداشته می شود. از سال 1979 به این سو عربستان سعودی می کوشد مانع هرگونه افزایش نفوذ ایران و به این ترتیب مانع هرگونه برابری حقوق شیعیان در جهان عرب گردد».

بلندگوی سنی ها

عربستان سعودی با برداشتی که از خود به حیث قدرت رهبری کننده سنی ها دارد، دیدگاه هایش را در سطح جهانی نیز مطرح می کند. به همین دلیل بود که این کشور شاهی در اواسط ماه اکتوبر موقعیت اش را به حیث عضو غیردایمی شورای امنیت رد کرد. وزیر خارجه عربستان سعودی گفت که «شیوه کار، میکانیسم ها و معیارهای دوگانه» شورای امنیت مانع انجام مکلفیت ها و مسوولیت هایش به صورت درست می شود. به طور مثال الفیصل به لاینحل ماندن منازعه فلسطین و اسراییل و موجودیت سلاح های تخریب جمعی در منطقه اشاره کرد و گفت همه قدرت های اتومی در خاور میانه می بایست بدون استثنا زیر کنترول بین المللی درآورده شوند. چنین اشاره ای همچنان می تواند متوجه تجهیزات اتومی اسراییل باشد.

اسلحه در دست های ناباب

عربستان سعودی با انتقاد از اسراییل موضعی اتخاذ می کند که خالی از تضاد نیست. از یک طرف با خصومت با اسراییل همنوایی می کند که از مدت ها پیش به این سو توسط تهران شیعه مذهب نیز صورت می گیرد. از جانب دیگر یکجا با اسراییل توسعه طلبی ایران و برنامه هسته یی این کشور را با نگرانی بزرگ بدرقه می کند.

دست کم نگرانی عربستان در قبال مسأله ایران این امکان را برایش می دهد که برای مدت طولانی متحد اسراییل گردد. هر دو کشور پنهان نمی کنند که ایران بازهم ساحه نفوذش را توسعه می دهد. علاوه بر این در منازعه سوریه نیز عربستان سعودی و اسراییل با هم پیوند می خورند. منازعه سوریه برای سرنوشت ایران به عنوان یک قدرت منطقه یی در آینده سرنوشت ساز است.

علی رغم این، تام فلیپ سفیر پیشین بریتانیا در عربستان سعودی در یک مقاله اش به حیث نویسنده مهمان به "سی ان ان" گفته است که با اینهم عربستان سعودی نباید به افراط گرایان سنی مجال بدهد. زیرا سلاحی که به دست افراط گرایان سنی گذاشته شود، علیه خود عربستان سعودی نیز بر می گردد. به این دلیل است که چرا ریاض با کمال میل می خواهد ایالات متحده امریکا را در کنار خود داشته باشد. اما آنها خود را کنار می کشند. از این رو سعودی ها خیلی خود را متکی به خود فکر می کنند.